(Prolog)
Domno suo ac praeceptori diserto A. septeni pneumatis generalitate specialiter reserto, conformisque liberalitatis coruscamine pluraliter amphisepto, W. humilis levita, utriusque devotionis in rerum principe devota.
Quoniam quidem divinae stabilitatis quae immobilis cuncta commovet decreto, suboriginali creaturarum effigiatione quibusvis ad velle Dei formatis, ea inter sese dinoscendi movendique aeternaliter est attributa discretio, ut admirabili quodam copulationis contuberniu, alternatim semet in sua parilitate fluctuantis materiae pro indita sibi necessitate iungat seiungatque conexio, ita ut principale elementorum quadruvium, indissolubili collaterationis vinculo colligatum, aquam et terram frigiditate, terram et ignem siccitate, ignem aeremque caliditate, item aerem et aquam humiditate, sine ulligena repugnantia conectat in alterutrum, brutis etiam multifidi sane generis animalibus eadem conditione sua est in sentiendo tantum indulta proportionalitas, adeo, ut in suae simplicitatis pro parte laudabili tenore acsi obtemperanter perdurantibus huiusmodi eis commendationis testimonium conferat divina veritas, quia cognovit bos possessorem suum et asinus praesepe domini sui; perinde homini cuiquam, qui se pro indicta sibi celitus probitatis necessitate quam dissimulare nefas est caeteris animalibus praestare studet, opere praecium est, quatenus non ea quibus tam subalternis quam et specialissimis generalissime praesidet imitando, verum eadem longe nobiliori qua illa funditus carent discretione praecellendo, nec se infra ea quibus originaliter antistat infecta scilicet neglegentiae tabo insita sibi divinitus scientia deprimat, nec se etiam neglecto adeo decreto in sua modulatione se obedienter continentibus corollario, supra ea quibus obaudiendo subici debet recasurus inaniter extollat. Sicut enim nullius rei natura suo principio melior poterit existere, sic nimirum vituperabile est quicquam inferius eo cui naturaliter praemicat sua stoliditate subsidere.
Haec ego tacite mecum diutius revolvendo, eademque sagaci mentis ingenio quantum ad me interius quamvis cecutiens perscrutando, ita tandem in describendo animum inducere decrevi, ut nec scintillulam quam divinae inspirationis fomes tantillo pectori meo per benivolam vestri sintagmatis sedulitatem instillaverat officiens neglegentiae imber inundanti torpore penitus extingueret, nec me inpossibile quoddam periculosius usurpantem, pennis Dedalice subcêratis intolerabili repraehensionis calore Icarii volaminis more solutis, inenatabile confusionis mare loetaliter dimergeret. Quapropter quam pluribus me ardua quaedam delucidare corrogantibus temere non consensi, quia propriae mihimet socordiae conscius, ad tale me negotium ineptum persensi, praesertim quia neutiquam opinabar decere, me auctoritatis vestrae nutrimine ab usque infantia clementer institutum, clementiusque grammaticae litterationis informatione iuxta tenellae aetatis capedinem imbutum, ulliusmodi in talibus vestro iniussu iniciare conatum. Quod vero nunc tam vasti aequoris gurgitem procellosae tempestatis inscius sine vestri magisterii aplustra rudis navigator insiliens, hunc tam annis quam viribus meis imparem laborem arripui, non ullius fastu id feci iactantiae, sed ut in subsequentibus industria vestra satis perspicere poterit solius causa, cui refragari nefarium rebar, oboedientiae. Ne ergo nunc culper sanctitati vestrae plurimis vivaci pervigilio innictanti prolongato sirmate velle fastidium ingerere, morosas ambagum soritas reiciendo, cur id onus subierim succinte conor edisserere.
Me enim Altaha positum, vester familiaris domnus Ratmundus, eiusdem loci abbas venerabilis, qui mellifluae vestrae enutritionis galumnate insimul mecum debriatus, me tum temporis quasi collactaneum tractavit, quatenus venerandi et omni studio amplectendi antistitis nostri Godehardi vitam gestaque quae iam tum plurima trivatim feliciter divulgabantur, plura tamen quae vel adolescentior vel etiam postmodum senior ipse quidem humiliter latitare gestiens laudabiliter exercuit ignorabantur, stili officio memoriae commendare studuerim, sepius ut ita dicam familiariter rogavit. Cumque me econtra ad tanti laboris sarcinam sufferendam tam aetate quam scientia incongruum humiliter excusaverim, et si etiam scirem, sine vestrae deliberationis praestructione, qua me in talibus praemuniri oporteret, quicquam inchoare nec debere nec audere frequentius retulerim, ipse eo imperiosiori iussione animosius instabat, tandemque sub oboedientiae constrictione ut eius voluntati quae iusta esset acquiescerem mandabat; illum videlicet intentans sepe versiculum, quia qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit, maxime, cum eo loci deguerim, ubi sine quavis aberrationis molestia, huiusdem rei facillimam enodacionem ab eis sane, qui eum ab ipso nascendi exordio adusque praesulatus sui promotionem ut semet semper noverant, ediscere potuerim. Quid tunc facerem, quove me verterem, angebar. Pugnant quippe tria cum uno, cum iniuncta oboedientia vestrae probitatis desentia, ignorantiae conscientia, aetatis adolescentia.
(...)
Vicit postremo plurimum id suadente. eiusdem senioris crebra suggestione obedientia, securusque tam pro illiciti praesumptione quam pro errationis veniali repraehensione de vestra ineffabili clementia, quamvis mihi tempus deforet vel pluteum cedendi vel ungues demordendo sapiendi, praesumpsi tamen haec ingentia. Si vero quisquam me falsitatis arguerit, fides Christi adest, nil me vel favoris vel adulationis mulcedine falsidicum confinxisse, sed ea tantum quae tam aetate quam veritatis probitate perfectorum, maxime tamen cuiusdam probabilis personae presbyteri, qui ei ab infantia fideli amministratione contigue coherebat, relatione didiceram, humili caraxatione pro ingenioli mei sufficientia veraciter descripsisse. Pro inscicia tamen a lanionibus attaminari non temere formido, quorum detractiones me posticae occurrere sannae nescium nisi sub vestri umbonis obumbramine evadere posse diffido, quia ut dicitur sint: tantum aliqui bene studiosi, numquam deerunt detractores et emuli, sed quanto huiusmodi periciae exhaustiores, tanto si tale quid eis occurrerit in repraehensione lupiniores. Quod idcirco minus me vereri praedixi, quoniam non eo quo me tantae arduitati comparem credere praesumpserim, sed quo saltem posteris, si qui divinae inspirationis ignitione succensi facta illius condecenti stilo aptius digerere conentur, argumentationis materiam praestruxerim, et si nugatiter tamen devotê conscripsi, opinans certe melius fore apud tales pro ignorantia contaminari, quam apud saniores pro inobedientia condempnari.
(...)
Lector quique studens dictamen cernere prudens,
Callens insigne, quoddam dinoscere digne,
Sensibus intentis huc confer munia mentis,
Mirans laude Deum qui mira ministrat in evum.
Non hic pomposa, non hic est perniciosa,
Antiqui erroris series, ah plena doloris;
Non natis torvi memoratur cena Saturni,
Nec petra absorta a Coribantum, vel mala furta,
Europae nec amor, aut natis sevus Agenor.
Ermionam Cahtmi praeterimus parte sub omni;
Reiicitur gnarus scelerum sacer Amphioraus;
Spingos et Edippi sit rethor sursulus ipsi;
Flumina Phetontis hic nec frondes Demiphontis,
Nec diversorum series falsata malorum,
Sed studiis trita sinceris inclita vita
Presulis insignis digne laudatur in imnis
Qui Domini totus et in hoc quam maxime notus,
Summam virtutis et summae spem pietatis
Sanctorum more praelibat nominis ore,
Et merito digni praefert hec munia signi.
Quem iusti quique coluerunt semper ubique,
Dum puer a pannis primis procrevit in annis,
Usque sub hanc horam qua splendet maxime coram.
Hic mitis blandus, et cuntis semper amandus,
Dapsilis et castus, prudens et ad onme modestus,
Insignis sapiens, pius et iustissime clemens,
Cunta libens coluit, que quis ratione probavit.
Quapropter cuncti Deitatis foedere iuncti
Christum laudate, simul omnes hunc adamate,
Et sanctis digni, sibi poscite gaudia regni.
(É)
7. Sed iam aliquot annorum evoluto curriculo, cum eundem locum in melius renovari divino placeret arbitrio, scilicet post execrabilem immo miserabilem seditionem quae fuit inter praedictum ducem Heinricum, piae memoriae Heinrici imperatoris patrem, et alium Heinricum Carentinorum ducem, Berhtaldi ducis filium, de coniuratione quam ipse Heinricus dux Pawariae contra tercium Ottonem imperatorem adipiscendi regni gratia exercuit, quae hic iam pleniter inscriberetur, ni praecessorum nostri studio in cronicis veraciter haberetur, iam sepe dictus Heinricus divina ammonicione instinctus, ut erat omni virtutum ornamine praecinctus, idem Altahense coenobium in monachici ordinis melioracionem transferre decrevit, quod et divina opitulante gratia perfecit. Nam divino ut constabat et adhuc constat auxilio, et virorum illustrium sane Biligrimi Pataviensis episcopi, et Wolfgangi Radisbonensis episcopi consilio, quendam Erkanbertum iustae conversacionis de Suevia eo acquisivit, cui idem monasterium ad instituendam eo loci regulam sancti Benedicti commisit, data quippe coenobitis generaliter licencia elegendi, aut monachos fieri aut quo mallent digredi. Qui mundanis voluptatibus inretiti, unanimi conspiracione ceperant reniti, sicque unanimiter a monasterio excussi, quo quemque vel voluntas vel facultas duxerat sunt digressi,
excepto solo eorum primate, qui quamvis iuvenis esset etate, omnes tamen ut in hoc et in pluribus claret praecesserat ingenii ac sapienciae quantitate. Iste columbinam sui simplicitatem serpentinae prudenciae condimento temperando, moreque lacob patriarchae mundana quaeque deserendo votum vovit Domino; et credens apud Deum sibi corrollarium iusticiae repositum, 12. Kal. Ianuar. monachicum devote subiit propositum. Sed quanta in eo e vestigio succreverit constancia, nullius mortalis ad integrum evolvet eloquencia. Nam praedictus abbas Erkanbertus videns illum ad omnia indesinenter obedire, et institucioni monachicae acsi in eo ordine non solum enutritum verum penitus emeritum probabiliter inservire, letus et exultans sibi eum in spiritualem filium subrogavit, eique omnem eiusdem coenobii curam post se potestative delegavit, ita ut nihil in eodem coenobio in aliquibus ordinaret, nisi quaeque prius ipsius consilio praetractaret. At iste noster memor apostolici praecepti dicentis: Tu vero vigila, in omnibus labora, ministerium tuum inple, sobrius esto, [2 Tim. 4,5] adeo exinde vigiliis et oracioni incubuit, ut sepius pernoctando in ecclesia psalmis et imnis et canticis spiritualibus institerit; labori autem operandi tantopere instuduit, ut in non longo tempore edificia canonicorum usui apta destruxerit, aliaque monachorum necessitudini convenientissima ut vel hodie patet celerrime restruxerit: sobrietati et abstinenciae semet in tantum devovit, ut non solum inlicita minime temptaverit, verum et a licitis cibo et potu dico corpus sepius pane et aqua ieiunando mirabilius dicto refrenaverit. Quid multis immoror? In omnimodae perfeccionis ministerio tam inrecitabiliter exarsit, ut vix ei jn huiusmodi virtutibus inter probatissimos parem, nullum inveniamus priorem. Talibus coelestis gratiae floribus habunde redimitus, ut de virtute in virtutem ascenderet, Biligrimo Pataviensi episcopo in cuius parroechia idem monasterium situm erat defuncto, a sancto Wolfgango Radisbonensi episcopo presbiterii dignitate et merito est insignitus.
8. Sed iam septennio post monachicae ibidem institucionis iniciacionem elapso, venerabilis dux Heinricus cuius cura et studio eadem inchoacio accrevit, cum tocius regni inenarrabili merore 5, Kalend. Septembris obivit. Ne vero post eius mortem in illa regione ulla pernicialis adolesteret perturbacio, condigna statim divinitus est indulta consolacio; quia praeclare indolis puer, filius eius Heinricus, quem postmodum imperatorem vidimus, ducatum obtinuit; qui studiosa sagacitate patrissans, in ipso iuventutis flore tocius eleganciae titulis insignis enituit. Fuerunt eciam aliqui quibus in praedicto monasterio monachicae vitae informacio ab inicio displicuit, quod tamen eis priori duce vivente, eius scilicet reverenciae gravitatisque metu praemente, palam profiteri non Iicuit; maxime tamen clericis qui de eodem monasterio ut praenotatum est proturbabantur machinantibus, de sui sane reieccione condolentibus; qui unanimiter conspirando ad iuniorem ducem congregati, et contra Erkanbertum huiusmet loci abbatem ficta incusacione inportune instando conati, non ante a sua falsidica suggestione quieverunt, donec ei coram eodem duce maximam invidiam maliciose conflaverunt. Nam ipse, ut ea etas facile adolantibus aurem praebet, eorum non audiendae peticioni inprudens satisfecit, eumque sine ulligena iustae criminacionis racione a suae dignitatis antisticio deiecit.
Tunc quidem domnum Godehardum, quia eum patri suo ante familiarem noverat, eiusque frugalitatem tam primatum suggestione quam et propria praesensione iam iamque melius agnoverat, eadem congregacione conrogante, omnique illius provinciae dignitate consiliante, in hancmet dignitatem substituere decrevit; quod ne fieret ipse quidem mirabili dilatione certe per biennium sapientissime diremit. Primo namque in Radisbona idem dux cum omnibus eiusdem provinciae primoribus generale super hoc colloquium habuit, ubi eum ut sub totius cleri plebisque testimonio eidem cenobio abbas praeficeretur praesentem exhibuit. At ipse ut erat medullitus sincerissimo deificae sapientiae sale conditus, armorumque spiritualium idonea amphiseptione undique munitus, primitus se convenienti apollogio ad hoc regimen imparem humiliter excusavit, utque alius quereretur quem huic fastigio convenientius praeferrent intencius rogavit. Dumque a principe ceterisque minime acquiesceretur, quin eo amplius idem honoris onus subire unanimi conclamacione iuberetur, tandem manifeste in faciem omnibus restitit, curque eis tantopere restiterit huiusmodi relacione ipso duci coram omnibus eloquenter aperuit.
9. Grates, inquit, gloriose princeps, pro scire condignas refero vestrae pietati, omnique insimul huic coadunatae dignitati, quia nullo meimet in quibusvis praeveniente merito, me idoneum opinari dignabamini huic fanto ac tali fastigio. Sed quanto me talibus condigniorem sinceritatis vestrae faciem intendendo consonat frugalitas, tanto reprobaciorem propria memet cordetenus intuendo resonat fragilitas; et idcirco in quo ipsi mihi ad idem regimen videar dedecere, concordiae vestrae ut modo advertere dignetur gestio manifeste perhibere, hoc unanimitati vestrae subiectus supplicando, ut si quid inscicia praepediente minus idoneum offudero, id non in Offensam vestrae magnificenciae, sed in culpam meae deputari ignoranciae. Nam me melius nostis summopere decere queque in vestrae sublimitatis conventione tractanda, sollicita prius examinatione praescrutari, et unum quodque vestri decretum tanta ex omni parte auctoritate fulciri, ut nemo causari cogatur sibi in vestra praesencia aut imponi quod nolit, aut eripi quod velit. Si enim omnes qui constituuntur de seculi legibus iudicare, in omnimoda mentis temperie sub ultoris gladii interminacione iubentur vacare, et si qui quolibetmodo contra leges sunt, legibus digne praeiudicare non possunt, multo magis in vestrae dignitatis concilio quaeque debent satis provido praetrutinari consilio, ne dum inconsulte leges legibus queratis, nullas onmino leges habeatis.
Nam conquero abbatem meum, cui me spontanea dedicione in obediendi clientelam devovi, sub cuiusque regimine pro posse et nosse divinae sanctitati humiliter famulari decrevi, ab eadem dignitate ad quam protrahor iniuste depositum, et in hoc non solummodo canonum sed etiam secularium legum quibus nec nocens quilibet nisi inrepraehensibilibus accusatoribus sub convenienti decretorum iudicum testiumque examinacione praesencialiter adhibitis publice convictus dampnari sinitur, violento praeiudicio temeratum esse propositum. Quapropter antequam ille priori tam dignitati quam gradui quibusque suis licite perfruens canonice restituatur, sicque aut ab audiendis super clericali delatione accusatoribus et etiam convenienti loco et legitimo vocationis tempore convictus, ab his iudicibus quibus ecclesiastica iura discutere licet regulariter deponatur, aut mendacibus divinae vel correptionis vel ultionis censura sinodaliter refutatis, ab obiecti criminis nevo laudabiliter excusetur, nullum ei successorem nec privatim nec publice querere debetis, ut tantum tenorem observare dignemini conservanda.e defendendaeque a vobis equitatis. Nec enim inermes cum armatis rite pugnare, nec suis rebus amicisque privati facile poterunt infestantium adinventionibus obviare. A primoribus sane nostris, o dux venerabilis, qui circa vos resident episcopos loquor, qui synodicis sepissime interfuere immo praefuere decretis, qui vos hoc docere et debere creduntur et velle, sufficienter poteritis huiusmodi sententias ediscere, ut sciatis in quo vobismet subiunctoque vestrae dicioni tam clero quam populo debeatis cautius prospicere, nedum quorumcumque delatorum adulationi videmini aurem sepius accommodare, ecclesiastica iura estimemini velle more quorundam ad nummorum quantitatem trutinare.
Sed et vos, o patres in summe beatitudinis albo sub vice boni pastoris qui posuit animam suam pro ovibus suis conscripti, qui supra domum Dei quae est universalis ecclesia episcopale ministerium accepistis spiritualiter electi, haec quae tractantur negocia spiritualius providete, et ne in posterum talia aut in vobismet ipsis aut in vestratibus patiamini, talia tamque illicita ne fiant prohibete. Scitis namque et bene scitis, qualis esse debeat si pro peccatis evenerit non dico episcopi vel abbatis verum infimi cuiuslibet sub aliquo tamen gradu constituti deposicio, si tantum non solum quatuor principalium sinodorum sed et Remensis ceterarumque in quibus plura super talibus recitantur iure suo perfrui conceditur, annosa probataque constitucio. Et quia inibi locus, tempus, culpa, iudex, testis, accusator, et accusatus, provida consideratione canonice praenosci iubetur, deifica ammonitione compuncti procurate, ne ille quem iniuste Deoque indigne reiectum non ignoratis, sub turpissima vestri tam honoris quam ordinis insultatione innocens dampnetur. Nam scimus iuste convenire propulsare neglegentes, sed ita ne ultra modum roborentur nocentes. Quapropter facienda tolerandaque et in hoc et in ceteris sapienter decernite, et ne postmodum tam illicita fiant zelo iusticiae divinitus defendite, ut dum subditis debita procuratio non negatur, praelatis honor consequens sine periculo murmurandi exhibeatur. Quia ergo ut praedixi scio abbatem meum innocentem, et me etiam si digne sine illius iniuria promoveri possem ad hunc apicem minus convenientem, et idcirco Deo teste maxime refugio antisticii sui regimen subire, ne existimer emulorum eius faccioni faciendo consentire. Unde in commune omnium vestri sublimitatem implorans, quantum ad me vos devotius ammonco, ne divino quod ubique iusticiam praeponderare vult renitentes testimonio, aut illum iniuste reiciatis, aut me ad tale facinus perpetrandum compellatis. Alioquin si humilitatis meae ammonitioni dedignando non acquieveritis, sed in vestra inceptione temere perstiteritis, sufficiat mihi deificae iussioni obediendo veritatem humiliter annunciasse, animamque meam a tam Deo odibilis consilii assensione liberasse; et quod solum possum faciam, quod idem onus nullo blandimento seductus, nec aliqua tormentorum inmanitate conpulsus attingam; quia melius est mihi incidere in manus hominum, quam peccare in conspectu Domini, apud quem est consciencia nuda, et a quo non absconduntur occulta.
10. Cum vero hac huiusmodi oracione non solum contra principis ceterorumque voluntatem se non defenderet, verum omnium mentes hac sapientissima dulcissimaque rethorizacione in sue promocionis effectum eo amplius accenderet, omnes unanimiter duce scilicet haud nolente vociferantur, non eum propter has occasiones quas in dilationem suae solummodo subvectionis sapienti commentatione protulerit dimittendum, sed eo amplius ad fastigium ad quod condigne generali omnium deliberatione non etiam sine divinae iussionis instructione electus sit producendum. At domnus Godehardus ubi animadvertit hoc ingens venerabileque tam episcoporum quam et aliorum principum concilium ab hac huiusmodi sententia nullatenus nisi non sponte velle desistere, nec se diutius eorum maiestati nisi cautius provideretur posse resistere, tandem ab principe licentiam cum abbate fratribusque qui in eadem urbe, in monasterio videlicet sancti Emmerammi martyris, Deo militabant secretius colloquendi postulavit; quam ipse hilari animo, suam quippe voluntatem eo citius adimpleri posse opinans, promptissime condonavit. Qui praedicti introiens claustra cenobii, quid consultaturus advenerit abbati in facie omnium cenobitarum asseruit, seque si eorum id unanimitati placeret ad monasterium suum unde venerat malle digredi quam tali onere contra Dei voluntatem deprimi, eis evidenter aperuit. Abbas vero ubi hoc cum suis nihil sane nisi divina contuentibus diu prudenterque pertractavit, quod sibi divina praemonitio inpunxerat, hoc sibi suisque omnibus saluberrimum videri fideliter approbavit, quoniam melius esset cuiuscumque secularis potentiae offensam ad tempus subire, quam spiritualis iracundiae districtionem pro inani quadam ambicione sub inenodabili anathemate perpetualiter inire. At ipse pro generali eorum consensu gratias divinae pietati retulit, seque hinc ad monasterium in consortium videlicet fratrum suorum celerrime detulit, sciens se nullo apud principes detinendum eventu necessitudinis, postquam se regularibus defendendum commiserit claustris.
Venerabilis autem dux Heinricus postquam in palatio iam non modicum diei tempus cum principibus exspectavit, misso demum nuntio eum in sui praesentiam relegari mandavit; ubi vero revertente legato eum sola ne in hanc dignitatem exaltaretur causa se subduxisse rescivit, infecto negotio quod intendebat concilium dimisit, non tam super sui contemptu commotus, quam illius quem iam tunc, ut vel hodie in plurimis claret, unice dilexit, humilem sanctitatem et sanctam humilitatem hilariter admiratus. Sed ut quaeque scripturarum etiam obscuriora in sincerissimo pietatis suae pectore memoriter retinebat, aliquibus utriusque ordinis quibus mens levior erat dedignantibus, et quantum illius praesentia deterrente praesumebant super praedicti senioris illicito discessu conquerentibus, hoc secum tatite volvebat, quod idcirco nunc patrono quippe suo deposito refugerit exaltari, ne forte pro hac audacia in posterum debuerit humiliari, quin immo modo libentius humiliaretur, ut quandoque Divinitate propitia convenientius, ut Deo gratias evenit, exaltaretur. Nuncios tamen suos ad eum dux frequentius destinavit, per quos eum ad se venire caritative rogavit, qui nullis potuit vel minis vel blandiciis moveri, ut se tam liberali, etsi sibi eum amicissimum non ignoraverit, praesentaret seniori.
Iamque annali spacio revoluto, quod nullo modo reduci posset a sue mentis instituto, tandem dux eandem Altahensem abbatiam Meginhardo Hecstediensi episcopo in beneficium commendavit, et ei tamen ut inibi monachicae institucionis curam provideret commendavit. Quod iste noster, quamquam inconveniens sit ut aliquis nisi monachus monachis praeferatur, non tamen tulit indigne; sed in suae professionis debito Deo servivit benigne, sciens obediendum non tantum bonis et modestis sed etiam discolis.
11. Deinde post anni circulum praedictus dux etsi iuvenis esset etate, plenus tamen prudencie gravitate, divina sibi suadente instigatione eundem predictum locum cum aliquot episcopis aliisque primatibus adiit, domnumque Godehardum ut vel adhuc sibi consentiret quo eidem cenobio abbas praestitueretur intentius expetiit, dicens se in hoc maxime dolere, honorem tantae religionis a genitore suo institutum sua suorumque neglegentia in quos fines seculorum devenerint dilabi debere. At ille vir religiosus, equitatis in quibusvis praeponderator curiosus, quid super his sanioris consilii arripiat, praemeditatione longae deliberationis alternat. Plurima quippe insimul occurrerunt, quae eum ut in talibus solet maxime sollicitum reddiderunt; primo quippe abbatis sui quam iam per biennium querebatur iniusta deposicio, deinde principis si ei diucius adversaretur commocio, et ad ultimum quod et maximum, loci illius et religionis quam inde evenire posse timebat destitucio. Sed tandem fratrum sui congregatione cum familia conclamante, omnique conprovincialium frequentia submonente, ut super abbatis sui deiectione diutius conqueri destituerit, dum ipse quidem super hac querimonia numquam vel ad sinodum vel ad aliud concilium per biennium advenerit, maxime cum quilibet clericus si infra annum causam suam super quacumque iniuria contempserit exequi, canonica auctoritate prohibeatur postmodum exaudiri. Hac tunc ammonitione a sua rigiditate reductus, fratrumque unanimi conclamacione compulsus, ducis seque fratresque pietati commendavit, utque eis in animae tantum salvacione provideret intentissime rogavit, et quod actenus omni qua potuit protelatione prohibuit, semet ipsum ad sui voluntatem et ecclesiae fratrumque utilitatem promtum exibuit. Sicque cum ingenti principis omniumque conprovintialium tripudio, ad idem regimen electus, sextis Kalendis Ianuarii in loco qui dicitur Ruonodeshoben, quo eum praedictus dux nativitatem Domini secum celebraturum familiaritatis causa transduxit, a Christiano Pataviensi episcopo, qui Bilichrimo successit, abbas est digne consecratus. Quantam ergo tunc vel in semet ipso ad Dei scilicet servimen exercendum constantiam, vel etiam ad forenses causas assumpserit providentiam, nullius non solum lingua profari, sed nec mens quidem postest singula recordari.
(...)
13. Post aliquot dehinc annorum curricula, cum divina clementia decerneret lumen tanti dogmatis latius dilatari ad depellenda demoniacae machinationis pericula, tertio Ottone, piae memoriae imperatore ex hac luce ad perpetuam migrante, et sepe iam dicto Heinrico duce deifica praelectione et totius regni consensione in regimen subintrante, illius principatus anno quarto, Bernharius Herveldensis abbas, secundum seculi dignitatem laudabilis, hanc temporalem vitam perenni mutavit;
cui domnum Godehardum Heinrico rege mediante tota catholicae religionis concordia subrogavit, quatenus monachos ibidem non regulariter vel etiam canonice sed pompatice enervateque viventes ad dexteriora reduceret, et eis verae religionis sectam indiceret. Ipse quippe solus cum suis tunc temporis inveniebatur, qui illius modi institutionis normam recte consequi videbatur. Quem postquam illuc Willigisus metropolitanus Mogontiae perduxit, et pleniter de vita et conversatione et de moribus etiam ibi cohabitantium instruxit, postquamque et ipse insita sibi sagatitate quaeque satis exploravit, tunc ut de beato Hieronimo dicitur, fortiter excaluit quicquid ratione probavit, quicquid vero indecens monachicoque tam nomini quam et religioni minus idoneum invenit, totum spiritualis zeli sarculo festinantius diremit. Nam ut scribitur: A sanctuario incipite! (Ezech. 9,6) fratribus primo delectionem de duobus proposuit, quo aut suam, immo sancti Benedicti, regulam pro ingenii nosse viriumque posse imitarentur, aut quo mallent patentibus portis secure digrederentur. Cumque sibi si illic permanerent, ut de aliquibus eiusdem ordinis doctum est conspicerent illicita non licere, et assueta derelinquere, generali conspiracione coadunati, a monasterio simul non minus quinquaginta egressi, et in quaecumque loca sibimet pernitiosius, duobus tantum vel tribus ex eis cum abbate in monasterio remanentibus, sunt dispersi.
At tamen idem ipsi ubi nusquam aliquod receptaculum quo se possent continere invenerunt, eodem quidam post mensem vel duos vel tres, quidam vero post annum vel tres vel quatuor revenerunt, ita ut eos omnes infra septem annos quibus illic praefuit in praedictum coenobium non ex sua parte vi vel potentia sed propriae necessitatis conscientia coactos reduceret, ante quam illud dominium relinqueret, exceptis tantum tribus, quos omnes sepe vidimus. Nam unus eorum nomine Ricbertus monachico adhuc habitu indutus Mersburg morbo videlicet pedibus eius absumptis scolari studio praesedit, sed postea in Thuringia in coenobio quod dicitur Ordorf scolis praefuit. Alius vero Amelung nomine in Fridislarensi monasterio, abiectis monachicis, decanie primatum optinuit. Tertius vero Hildilinus qui ab Erkenbaldo archiepiscopo decenter habitus, sed ab Aribone in praedictum Herveldiae coenobium detrusus, ibidem sub Arnolfo abbate multa quae huic descriptioni inserere supervacuum estimavi est perpessus , qui postea ab Rodulfo abbate exinde reiectus, circumquaque pauper vagabatur et incertus. Sed postquam se nullibi consistere posse cognovit, illo iterum supplicando revenit.
Quantum autem ille noster senior ibi per hoc septennii tempus in edificiis, vetera scilicet inconvenientiaque destruendo, et alia nova et etiam convenientiora reedificando laboraverit, quisque illo veniens vel hodie satis non tam contemplari quam et admirari poterit. Ibi etiam ultra flumen Fuldam monasterium ab antecessore suo Bernhario in honore principis apostolorum inceptum studiose consummavit, et illuc concionem clericorum eis certae annonae vestitusque necessaria dando, quae ibidem adhuc divinis himnis inserviens permanet, congregavit. Inter diversas etiam eiusdem abbatiae curtes, kiricas plures cum aliis pulcrificis habitaculis construxit, sicque in brevi eundem locum ad summum libertatis honorisque fastigium omnimoda sapientioris ingenii procuratione perduxit.