Heinricho episcopo Arnoldus.
Diu et multum quesitus, domine mi, patere tandem aliquando iam te inveniri.
Nescio quo infortunio meo, quotiens in ista terrarum veneram, quae longissima tu peragrabas, ei! semper, dum in altera ripa fluminis te nunciatum quaero, iam transisti in alteram; nequaquam, ut saltim litteris te conveniam, oportunitatem dans. Iacent adhuc in scriniis meis litterae torpentes iam dudum tibi directae; quas legatus meus postridie regressus te non invento frustra se accepisse testatus est.
Haberem tamen, si auderem, plurima tibi suggerere: et de ista commotione rerum tuarum, qua te ultra quam credi posset perturbatum sentio, ac de nostra etiam quos tibi, infirmas res nostras Deo donante miseratus, in patrocinium vindicasti defensione. Te autem salvo res nostrae in portu navigabunt. Quocirca dimissis interim nostris rebus tuis, quod modo magis premit, si aliquo modo mederi possit, invigilandum est.
Adiutorium nostrum a Domino, qui fecit caelum et terram. Quid est hoc, domine mi, quod tanto te merore afficis? Quid contigit tibi, unde torquere te habeas? Etiamsi pericli aliquid foret, esset tamen ferendum; quia
levius fit patientia,
Quicquid corrigere est nefas.
Istud vero, unde nunc te affligis, si diligentius intueri vis, Deo propicio, unde iure gaudeas, non dehabebis. Tu autem, quasi aliquid insuperabile tibi evenerit, rem tuam tam enerviter tractas: in conventum fratrum tuorum venire recusas; cum quibus incommoda tua evincere debueras, fugis; magnam tibi invidiam conflas; conspectum regis, quasi aliquid in se commiseris, devitas. Quid est hoc, quod tibi inportas? Ubi est sapientia illa, quam in te dudum satis acute vigilasse conspeximus? Ista, quae tu facis, non videntur esse vigilantis sed gravi quodam sopore depressi, non clare videntis sed dure lippientis. Expergiscere, domine mi, aliquantulum et capesse te ipsum. Nescio quibus fascinantibus extra te ductus es. Enitere, quoad possis, ut ad te ipsum revertaris. Loquitur vox divina: Surge, qui dormis, et exurge a mortuis, et inluminabit tibi Christus.
Tu primus aut inter primos, et iam antequam rex fieret, dominum illum tibi praeelegisti. Tu postea, quantum poteras, sicut magnifice poteras, ut rex fieret, institisti. Proinde tanta in invicem suavitate coniuncti, tanta caritate devincti te nemo in liberaliter serviendo sibi devotior, se nemo in amicabiliter accipiendo paratior prorsus glutine quodam et vinculo amiciciae quasi inseparabiliter colligati fuistis. Postremo, ubicumque vel quandocumque aut necessitas postulabat aut iucunditas, etiam in vitae periculo fideliter sibi suffragando non deeras.
Cum haec beneficia omnia in illum praerogaris et ex his penes se magnam tibi gratiam amiciciam caritatem iure conflaveris, quid est hoc, quod modo tibi imponis? Cur, cum bona promeruisti, malis te remunerari permittis? Difficile est reum esse maiestatis.
Nec litteris, ut audio, nec legatis parcendo promittendo supplicando te ad se accersire potest. Quomodo potes in regno eius habere pontificium, si ad se venire refragaris? Quid dicturi sunt iudices, cum in iudicio talia ventilabuntur? Vide, ne sero peius fiat, quod prius melius fieri potuit, et ne rigor iste non fortitudo, sed duricia magis habenda sit. Aliud est autem durum esse, aliud fortem. Durus nec in bonam partem flectitur.
Cur ex grato ingratum, ex amico inimicum, ex munificentissimo tibi inliberalem facis? Quidquid tibi libuerat, prout pluribus visum est, apud illum obtinere potueras. Nonne tanta tibi potestas in his regionibus ab eo concessa est, ut ad nutum tuum omnia pareant? Cui nos aut caeteros, qui de te praesumunt, defendendos relinquis?
Sit animus fortis; sed usque ad temperantiam. Quod modum supergreditur, inmoderatum; inmoderatum intemperans, intemperantia vicium est. Amplius non progredior. Si non pro te, saltim pro ovibus tuis tibi timendum est. De periculo enim agitur rei publicae tuae. Si ita, ut cepisti, perstabis, evenire potest in tantum eam vexari vel etiam diripi, ut aut nunquam aut sero reparetur. Quapropter recordare, domine mi, aecclesiae sanctae, cui praesides; recordare omnium, qui tibi libenter serviunt.
Loquere cum illis, qui tibi non aliter ac sibi consultum volunt: cum domino meo venerabili archiepiscopo W(illigiso) spirituali tuo et patre et fratre, cum domino H(eriberto) fratre tuo uterino, item venerabili archiepiscopo, cum domino B(urchardo) Wangionum episcopo aliisque fidelibus et amicis tuis. Consilium, quod tibi dent, non repudies. Quod enim de te agitur, illorum pariter est tecum. Si istorum consilio forte delinques, illis imputabitur. Habuit quoque fortuna sepe regressum. Quod modo inminet tibi, in proximo fortassis continget et alteri. Ideo non nimis formidandum est, ut modo tibi imponant, quod ipsi paulo post ferre refragentur.
Sane plurimis fidelibus tuis in conventu fratrum tuorum, ubi ordinatio facta est, te in audientiam venire nolle displicuit opinantibus, si omnino infirmare velles, te praesente magis infirmari potuisse.
Sed quia te donante quoquo modo dederis parrochia data est et multis religiosis ac venerabilibus viris comprobantibus ordinatio facta est, quodque tantis auctoribus roboratum ac ratum factum est, difficile annullari et irritum fieri valet, cedat queso sanctitas tua illorum sanctitati, qui huic ordinationi consentientes subscripserunt. Roboretur ex te uno, quod iam multorum religiosorum confirmavit collectio. Conscribe cum aliis coepiscopis et confratribus tuis, ne fiat intra sanctae ecclesiae parietes divisio scismatis, sed potius in omnibus regnet unitas caritatis.
Sentio iam dudum te mihi contraire velle et iniustae suasionis notare me elogio huiusmodi verbis sanctis et iustis: nimis iniustum videri terreni imperii potentiam magis formidare quam divinam, dilectione temporalis suavitatis provocare in se iram absque fine punientis; sedem quoque episcopalem, cui sedes, quam repperisti amplis honoribus auctam, per longa terrarum spacia dilatatam non esse fas tuo arbitrio vel exhonorari vel artari; te nolle subire supplicium causa perditionis rerum ecclesiasticarum. Absit a me, ut, nisi desipiam, huiusmodi tibi persuadeam; magis, si ullo modo sciam, in haec ipsa te ducere velim.
Procedat apostolus; loquatur pro me ille vas electionis, doctor gentium. Ecce doctor noster; non enim ex Iudeis, sed ex gentibus nos. Quid ait apostolus? Omnis anima, inquit, potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas nisi a Deo. Quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Itaque, qui resistit potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem adquirunt. Ecce, quid hortor; ecce, in quae duco; immo non ego, sed apostolus; immo non ille, sed per illum Deus: ut Dei ordinationi non resistas nec ipse tibi damnationem assumas. Fortassis hoc est damnationem sibi assumere: ea, quae a sublimioribus iniunguntur, supersedere.
Sed quia, dum tecum eram, nimis acutum te et clare videntem noveram, opinor: hoc, quod in canonibus legitur, honesta praecipienti oboediendum esse, vivae adhuc memoriae recorderis; et hoc mihi superinducas, ideo te praecipienti nolle adquiescere, quia inhonestum videatur ecclesiam tuam diocesi sua privare. Sanctis patribus praedecessoribus nostris, ut audivimus, non inhonestum, sed valde honestum et utile visum est: in locis sibi commissis, postquam in tantum crevit ecclesia, ut ipsi eam circuire et observare non valerent, alios sibi substituere sacerdotes et ex uno episcopatu duos aut tres facere; ut, quod unus minus posset, a duobus aut tribus cumulatius suppleretur. Sed iam errorum plena sunt omnia. Illi totam operam suam pro animabus lucrandis insumebant; nos, quomodo corpora foveamus, praecipue satagimus. Illi pro caelo, nos pro terra disceptamus. Non esset tamen necesse. Terra nobis satis erit; de caelo videamus, si velimus.
In his omnibus temporale lucrum, quod homines magis tuentur et in quo famae tuae detrahi formidas, non inminuetur tibi. Multo enim potiora, ut audio, atque utiliora iam reddidit. Atque etiam redderet et adhuc forsitan reddet, si tantum in audientiam venies et secundum, quod tui consortes tibi consulent, ages.
Liceat mihi pace tua hoc, quod super eadem re mecum ipse sermocinatus es, tibi in aurem susurrare. Nonne recordaris, quod, in priore anno ad eundem locum B(abenbergensem) nobis equitantibus, me advocato ad te, huiuscemodi sermonem, quasi praescires, habere cepisti: si rex ibi facere vellet episcopatum, facile illum ecclesiae tuae, quod tibi utilius esset, posse tribuere; te parvum inde fructum habere; totam illam terram pene silvam esse; Sclavos ibi habitare; te in illa longinqua vel nunquam vel raro venisse. Nonne haec in hunc modum dicta esse recolis? Cur modo difficile videtur, quod tunc facile visum est?
Ecce iam, ut confido, cognoscere potes me tibi iniusta non suggerere nec hortari: ut plus regem timeas quam Deum; sed ut illum propter hunc et diligas et formides honestaque non praecipienti, sed supplicanti ac retribuere volenti concedas. Leviusque tibi erit partito in alium onere; facilius quoque de paucioribus animabus procurandis rationem Deo reddere poteris.
Quodsi adhuc cedere non vis et, quia legitur Deum regnare facere hipocritam propter perversitatem populi, resistendum putas, nisi aliquo argumento subruatur, dicam, inde quod sentio. Apostolus, organum Christi, inflatum a Spiritu sancto, fallere nequaquam potest. Quicquid sonat, verum est; sed intellegentiam quaerit. Quociens, exigente malicia nostra, a potestate nequam premimur, quicquid nobis ab ea praecipitur, quod a fide non abhorreat et religioni catholicae non adversetur, videtur mihi esse faciendum. Dura difficilia molesta grassentur in nobis, parendum est. Quae enim sunt, a Deo ordinata sunt. Ibi culpanda est pravitas nostra, non ferientis iustitia. Non enim nisi perversitate nostra regnaret hipocrita. Si quando vero huiusmodi aliquid a potestate illa nobis iniungatur, quod vel religionem vulneret vel ad peccatum vergat, libere resistendum censeo; quamvis hoc non proprie, sed abusive dicatur resistere: errata declinare et recto itineris gressu iustitiae cursum peragere. Errata enim non recto ductu occurrunt, sed, ex transverso et devio venientia, a recto tramite depellere volunt. Quippe errata non essent, nisi a recto calle deviarent. Unde et in operibus iustitiae praecipimur neque ad dexteram neque ad sinistram declinare.
Hoc ita descripto, in his, quae a rege postulantur, nihil invenies, ut ego cognoscam, quod religionem ledat vel ad delictum inducat; verum omnia divini cultus pietatem tueantur. Hoc et ipse in sinodo miserabili, attamen luculenta oratione perstrinxit: quia, si se Deus privaret fructu ventris sui et humana prole exheredaret, se Deum, si dignaretur, libenter sibi heredem facturum. Et ad hoc nimis humiliter omnium praesentium suffragia poscit. Si interfueris, ut propicium te sentio, procul dubio miserereris.
Igitur mitescat, oro te, animus tuus; laxa sinum pietatis tuae; parce tibi; miserere tuorum. Quod hipocritae regi facere debueras, fac huic religionem astruenti. Honesta postulat; eadem satis et super retribuere parat. Si quid ecclesiae tuae corporalis spacii subtrahitur, hoc idem spirituali aedificatione suppletur; multoque honoratior erit faecunda in filia, quam omnino absque liberis sterilis remaneret et infaecunda. Aufer rubiginem a corde, hilarem te ad haec omnia deinceps ostende. Non veniet sero, quem Deus adiuvare vult. Unde modo tristaris, decursa ista temptatione Deo propicio multum inde letaberis. Temptatio est vita humana super terram. Non est homo, qui non bibat de calice isto. Convertat Deus luctum tuum in gaudium.
Nimis angustor, quod tam dudum est, quod te nec audieram nec videram. Ideo vellem aliquid audire tuorum, sive per litteras sive per vivam vocem. Sed sit arbitratu tuo. Satis operosus es; non audeo magis te defatigare.