Anonymus Haserensis, De gestis episcoporum Eistetensium (Von den Taten der Bischöfe von Eichstätt)

(15.) Defuncto itaque Reginoldo episcopo successit Megingaudus, antecessori suo tam moribus quam scientia dissimillimus. Ille quippe adprime, hic uero mediocriter erat litteratus; ille mitis et benignus, hic seuerus et iracundus; in illo perfugium miseris, in isto communis erat pernicies malis. De hoc episcopo tam multa tamque mira narrantur, ut melius esset omnino reticere de eo, quam parum aliquid dicere, nisi scirem, quod hoc aut inuidie deputaretur aut inscitie. Dicam ergo uel pauca, ne predictorum arguar; reticebo autem multa, ne a proposito longius impediar.

(16.) Huius episcopi mentionem etiam in superiori libello feci, cum de Vastolffo Haserensi narraui, quem in confirmatione Ezzolfum iussit nominari. Ipse enim libentissime manducauit ideoque nomen a ieiunio ductum sibi displicuit. Solebat autem sepissime antecessorum suorum more celebrare. Qui cum uenisset illuc fratresque eum more solito suscipere uellent, cantato breui psalmo innuit eis, ne amplius quid cantarent; sedensque ad mensam aut aprum magnum aut tale aliquid fratribus misit dicens: "Fer hoc illis Dei seruis, qui me nuper tam deuote et optime susceperunt."

(17.) Erat autem in omni diuino seruitio amator breuitatis semperque malebat missam breuem quam mensam. Quodam itaque tempore cum ibidem in die sancto pasce missam publicam cantaret tandemque ad sequentiam cantandam uentum esset eamque precentor solito more sollempniter eleuaret, iratus episcopus uocat archidiaconum iussitque eum quantocius legere euangelium. "Illi", inquit, "insaniunt et nimium diu cantando fame et siti me occidunt. Stulti! Antequam fierent sequentie, plures Deo placite cantate sunt misse." Quadragesime tempus annuo sibi spatio longius uidebatur, ideoque dato interdum pretio ieiunium redimere consueuit. Per singulas enim quadragesimales dominicas, cum prima cantaretur, husonem magnum in medio choro iussit extendere cum huiusmodi legatione: "Dic dominis meis" ­ semper enim fratres Eistetenses (sic) appellare consueuit , "ut hanc caritatem habeant de me, quatinus in hac ebdomada tempestiuius michi liceat comedere." Hoc pretio conducti quamquam solito maturius cantarent, tamen, cum prima cantabatur, ille meridiem, cum tertia, ille nonam esse dicebat statimque ad mensam accedebat.

(18.) Consecrationem crismatis et ecclesiarum ualde simpliciter, ut antiqui soliti erant, agebat. Ordinationes uero clericorum sic interdum celebrare consueuit, ut presbiterum suum dumtaxat missam cantare faceret et hora consecrationis stolam solam indueret sedensque coram altari ordines daret, sed et stipantes se in odium sancti Willibaldi, quod tanti essent, ire iuberet. Crede michi, hisce oculis uidi nonnullos uenerabiles presbiteros, qui ueraciter professi sunt se ab illo in Wirtzburgensi nemore consecratos. Et fortasse consecratio eius Deo acceptior tunc erat in silua, quam quorundam nunc in ecclesia. Ille enim per duplicitatem nichil egit, isti uero liquant culicem, camelum autem deglutiunt.

(19.) Solebat quoque nonnumquam facile maledicere, uerum absque ulla fellis amaritudine. Denique cum Romam iturus centum maledictionum licentiam a fratribus accepisset hasque omnes quantocius erogasset, remisso, ut aiunt, nuntio laxiorem licentiam petiit; quam tamen postea ultra modum et numerum excessit. Cum autem familiam sancti Willibaldi inprimis durius tractasset tandemque clamor eorum ad aures clementissimi patroni nostri peruenisset, quadam nocte bono quodam presbitero Woffo dicto sacrosanctam eius criptam orationis eius causa intrante, sanctus Dei presul manifeste apparens sibi dixit ad eum: "Vade et dic episcopo, nisi velit familiam meam clementius tractare, quantocius debet locum meliori dare." Qui cum diceret nequaquam audere tam mirabili illi episcopo hec nuntiare, "Profer", inquit, "manum", et facto in eo quodam signo "Hoc", ait, "ostende sibi in testimonium." Quo audito et uiso episcopus, ultra quam credi potest perterritus, utcunque tamen mitior est factus. Verumtamen quia naturam difficile est corrigere, antiquam in corripiendis quibuslibet personis austeritatem obtinuit et non facile cuiusquam delictum reticuit.

(20.) Cum transiret aliquando de regalibus quidam seruientibus, inter suos nonnichil gloriosus, prandiumque rogaret, interrogatur ab episcopo, quare tam longinquo itinere erat enim longius, nescio quo, iturus uiaticum proprium non portaret? Qui cum se quicquam ferre negaret et excusationes friuolas, ut solent, opponeret, inpudenter peccatum malo homine percepit obsonium. Quippe inter prandendum, cum didicisset episcopus, quod cibaria non pauca secum ferret, abstractum de mensa loris aggredi iussit et, oblito domesticatus consortio, mendacium oris dorso infligi precepit, "Non oportere", inquiens, "regales seruientes mentiri", presertim cum ipse bona sua ueracibus paratus sit largiri. Qui cum uertisset se et irato animo uellet abire, accepta marderina crusena talari dimissus est in pace, difficulter quidem correctus, honeste uero donatus et pleniter reconciliatus.

(21.) Alio quoque tempore, cum iunior quidam clericus legatione Macelini Wirzeburgensis episcopi functus ad eum ueniret, uidens eum a longe accipitrem in manu ferentem uocat unum ex camerariis suis et ait, sic et sic facito cum adueniente clerico. At ille uenienti occurrens et descendentis equum deuote suscipiens addidit: "Date michi ad seruandum et accipitrem, donec uestram peragitis legationem." Clericus vero nichil mali suspicatus statim tradidit alitem. At ille apprehensum per liguras accipitrem ter et quater in faciem clerici percussit, "Furcifer" inquiens, "quomodo ausus es ad episcopum uenire huiusmodi alitem ferens?" Confusus et dolens clericus ingreditur ad episcopum, non iam legationis causa, sed querelarum, minitans hanc se contumeliam domino suo lacrimabiliter conquesturum. Cui episcopus "Immo ego", inquit, "nisi patienter feratis, mandabo domino uestro, quam inurbane ad me uenistis, et non solum gratiam eius, sed et bona uestra et ipsum ordinem perdam uobis. Vos quidem stulte egistis; stulte egit et meus; condonate alterutrum, quod inuicem peccastis; et cauete de cetero, ne umquam ad me uel ad aliquem episcopum tam irregulariter ueniatis." Deinde donatus et ipse non uili munere abdicata iniuria recessit in pace.

(22.) Habebant autem hi duo episcopi magnam inter se familiaritatem propter assiduam munerum missionem. Noster husones et serica uellera subtilesque pannos, quibus habundabat, mittere, ille econtra uinum optimum, cuius sibi magna copia, seniori autem nostro non parua erat penuria, retribuere. Ille nostrum interius, noster illum exterius procurabat, et sic munifica manus amicitiam mutuam confirmabat. Quodam autem autumpno missis noster muneribus solitis cum speratam uini remunerationem pendulus expectaret, sodes eius sollempniter iocari uolens decem quidem carradas delicati uini misit, uerum urbane illum prius elusit. Premissus quippe nuntius eius saccos, quibus uellera ferebantur, musto impletos coram episcopo indignanter proiecit et, nulla salutatione premissa, "Ecce", inquit, "dominus meus remisit uobis munuscula uestra sibi indigna, uobis necessaria." Ad hec episcopus "Furcifer", inquit, "tuus dominus non erat talibus donis dignus ideoque iuste remisit, que sue conditioni incongrua esse recognouit. Fatuus rex quid faceret ignorauit, cum tali talem episcopatum dedit." Tunc legatus stricto cultro saccos temere discidit et effuso musto episcopum in iram maximam prouocauit. Exclamauit enim uoce magna et dixit: "Filius meretricis, dominus tuus itane aperte ausus est michi illudere? Per sanctum Willibaldum, oculos tuos non auferes a me!" Interea, ut erat preordinatum, intrant ordinatim plaustra ducentia uinum. Tum uero legatus reuerenter accedens "Dominus meus", inquit, "mandat uobis, domine, seruitium suum deuotum et omne bonum." Quem terribiliter intuitus episcopus dixit: "Eho, trifurcifer! Quis autem ille dominus tuus est? Totne dominos habes?" "Episcopus", inquit, "est Wirzeburgensis et has decem carradas uini misit uobis." Tunc ille alacer et letabundus "Serione tu", ait, "hec dicis, an iterum ludis? Credo, ut est ridendi splene chachinno, aquam misit pro uino." Econtra legato optimum uinum esse affirmante epicurus episcopus iam plane letissimus "Benedictus", inquit, "domino Deo sodes meus dilectissimus, benedicta munera eius! Reuera decus est Wirtzeburgensium presulum. Sapiens imperator nusquam melius collocare poterat hunc optimum episcopatum." Tam cito uituperatio illa uersa est in laudem, tam cito ex tam uili tam insignis factus est episcopus. Hunc legatum nequaquam credas utcumque donatum. Sic homo erat; cum nuper maxime feruebat, paulo post tam placidus ut ouis fiebat. Denique cum aliquando durius in aliquem seuiret inpransus, post mensam flebiliter se ipsum accusabat, dicens se propter uentris sui impatientiam innocuam sancti Willibaldi lacerasse familiam. Nec mirum, si hec uel subditis uel equalibus fecit, qui nec ipsi imperatori prouocatus pepercit.

(23.) Beate in Christo memorie Heinricus imperator, Bambergensis episcopatus institutor, cum sollempnes tam sibi quam aliis ludos exhibere uellet, mandauit huic episcopo nostro, suo uero propinquo in parte consanguineo, ut plenum sibi in uia Ratisponensi daret seruitium, archiepiscopo cuilibet nonnichil formidandum. Cui cum regius legatus singulatim, que danda essent, magnifice enumeraret tandemque ad inmensam uini mensuram uentum esset, "Pessime!", inquit, "dominus tuus aperte insanit. Vnde deberem sibi tantum seruitium dare, qui nec memetipsum satis queo pascere? Ego quidem socius eius eram genere, sed ipse fecit rebus quasi pauperem parrochianum; et nunc regale poscit a me seruitium? Vnde sibi tot carradas uini? Ego quidem de uino nichil habeo nisi unam paruulam charradam, quam dedit michi sodes meus diabolus Augustensis episcopus tantum ad sacrificium" ­ dicebat autem Brunonem, ipsius imperatoris germanum fratrem. "Per sanctum", inquit, "Willibaldum, ne una quidem gutta huius uini intrabit in os domini tui!" Tandem cum deferuisset ira eius, pretiosos imperatori aliquot pannos misit et legato dixit: "Hoc uoluit dominus tuus, hoc habeat. Hoc est Eistetensium episcoporum potius quam plenum regibus dare seruitium."

(24.) Quando ad curiam uenit, si uia lutosa erat, usque ad ipsam regalis cubiculi ianuam equitare solebat. Quod cum alii episcopi inconueniens esse dicerent, his uerbis incompescuit eos dicens: "O stulti, egone deberem propter inanes facetias uestras quasi uile mancipium luto aspergi? Quid michi equus caballus, si ad curiam uenirem uiator lutosus?" Transeunte cesare cum alii episcopi debita reuerentia surgerent illeque resideret, ceteris hoc notantibus simpliciter se absoluebat, "Ego", inquiens, "senior sum cognatus, et seniorem honorare tam gentiles quam sacre iubent littere." Multa scienter pretereo, quia et de aliis dicere et ad propositum redire debeo ideoque de nouissimis eius breuiter commemorare uolo.

(25.) Christianissimus imperator Heinricus cum Babenbergensem episcopatum regaliter ditatum consummare non posset, nisi a circumiacentibus diocesibus parrochie terminos redimeret, solus agonista noster, tam moribus quam genere fretus, uiriliter sibi restitit et ad uite usque finem iniquo concambio nullatenus acquiescere uoluit. Illo uero feliciter defuncto Eistetensem episcopatum, ab initio usque tunc a nobilibus et summis uiris habitum, ingeniosus imperator tunc demum seruili persone addixit et Gunzoni cuidam, Babenbergensis ecclesie custodi, hoc ipsum ut strueret, dedit. Sub hoc episcopo cum cesar propositi sui properus predictum concambium maturare uellet et nouus ille episcopus capellanorum ac militum suorum tunc precipuorum consilio fretus constanter restitisset, iracundo admodum animo cesar fertur dixisse: "Gunzo, quid hoc audio de te? An ignoras, quia propterea episcopum te loci illius feci, ut, quia uoluntatem meam cum priore, utpote socio meo, perficere non poteram, tecum, qui eiusmodi es, sine dilatione perficiam? Caue, ne unquam tale quid audiam ex te, si uel episcopatum uel gratiam meam uelis retinere." Quibus auditis episcopus quidem obmutuit; clerus uero et militia in contradictione perstiterunt adeo, ut abhominabile concambium potenter potius quam uoluntarie sit factum. Hinc est, quod unus de senioribus Babenbergensium fratrum in extremis positus hoc quasi legitimum sempiternum futuris mandasse fertur generationibus, ut Eystetense concambium numquam destrui paterentur, Wirtzeburgensis uero mutationem non multum abnuerent, si ipsa episcopalis sedes in illa diocesi sita non fuisset. Propter hoc inlaudabile concambium idem episcopus fecit et aliud ecclesie nostre non mediocre dampnum. Nam quia uenationibus ultra modum deditus erat, regalem curiam in Retia sitam, Nordelingen dictam, Ratisponensi episcopo pro uenatione quadam Stederach uocata prope Vngariam sita delegauit; de qua uenatione omnes post eum episcopi ne unius quidem oboli pretium habuerunt.
post eum episcopi ne unius quidem oboli pretium habuerunt.