I/23. Illud nihilominus nimium condecens ac perhonestum uidetur atque ad pacis tutelam optimum decretum, scilicet ut ne quisquam audacter Romani imperii sceptrum preproperus gestare princeps appetat, seu imperator dici aut esse ualeat, nisi quem papa sedis Romane morum probitate delegerit aptum rei publice eique commiserit insigne imperiale, cum olim uidelicet ubique terrarum quilibet tyranni sese procaciter impellentes sepissime sint imperatores creati, atque eo minus apti rei publice quo constat eos tyrannide quam pietatis auctoritate processisse. Anno igitur dominice incarnationis septingentesimo decimo, licet illud insigne imperiale diuersis speciebus prius figuratum fuisset, a uenerabili tamen papa Benedicto sedis apostolice fieri iussum est admodum intellectuali specie idem insigne. Precepit fabricari quasi aureum pomum atque circumdari per quadrum pretiosissimis quibusque gemmis ac desuper auream crucem inseri. Erat autem instar speciei huius mundane molis, que uidelicet in quadam rotunditate consistere perhibetur, ut, dum siquidem illud respiceret princeps terreni imperii, foret ei documentum non aliter debere imperare uel militare in mundo quam ut dignus haberetur uiuifice crucis tueri uexillo: in ipso etiam diuersarum gemmarum decoramine, uidelicet imperii culmen plurimarum uirtutum speciebus exornari oportere. Cumque postmodum predictus papa imperatori uidelicet Henrico huius rei gratia Romam uenienti obuiam cum maxima utrorumque sacrorum ordinum multitudine processisset ex more eique huiusmodi insigne scilicet imperii in conspectu totius Romane plebis tradidisset, suscipiens illud ilariter circumspectoque eo, ut erat uir sagacissimus, dixit: "Optime, pater", inquiens ad papam, "istud facere decreuisti, nostrae portendendo innuens monarchiae, qualiter sese moderari debeat, cautius perdocuisti." Deinde manu gerens illud auri pomum subiunxit: "Nullis" inquit "melius hoc presens donum possidere ac cernere congruit quam illis, qui pompis mundi calcatis crucem expeditius sequuntur Saluatoris." Qui protinus misit illud ad Cluniense monasterium Galliarum, quod etiam tunc temporis habebatur religiosissimum ceterorum, cui et alia dona plurima contulerat ornamentorum.
(É)
III/8. Fuit enim ei pax cum regibus in giro regni sui positis, maxime cum suprascripto imperatore Henrico. Nam cum aliquando ad inuicem colloquendum super Mosam fluuium, qui limes est utriusque regni, conuenissent pluresque ex ambobus partibus musitarent indecens esse, ut quis illorum, tantorum scilicet regum, semet humilians quasi in alterius transiret auxilium, hoc etiam fore potissimum, ut in fluminis medio nauibus portarentur simul locuturi, sed uiri eruditissimi illud utique in mente habens "Quanto magnus es, humilia te in omnibus!", primo namque mane surgens imperator transiit cum paucis ad regem Francorum; nimioque amplexu semet deosculantes sacramentisque missarum decenter ab episcopis in conspectu illorum celebratis prandere simul utrisque congruit. Expleto quoque prandio obtulit Rotbertus rex immensa munera auri atque argenti et preciosarum gemmarum Henrico, centum insuper equos honestissime faleratos, super unumquemque lorica et galea, mandans insuper tantum illorum amiciciam minuere quantum contingeret ex omnibus illi relinquere. At Henricus, cernens amici liberalitatem, suscepit ex illis tantum librum euangelii auro et lapidibus preciosis insertum ac philaterium simile factum continens dentem sancti Vincentii leuite et martyris; uxor uero illius pares auri tantum naues accepit. Cetera autem egrediens in gratia dimisit. Sequenti igitur die iterum rex Rotbertus cum episcopis transiens ad imperatoris tentoria, qui eum satis sublime suscipiens expletoque simul prandio centum libras ei ex auro puro obtulit. Rex quoque pares tantum naues auri ex illo sumpsit, firmatoque uterque pacto amicicie rediere ad propria. Ab aliis quoque regibus satis gratifice fuit semper habitus, Adalrado scilicet rege Anglorum et Rodulfo rege Austrasiorum necnon et Sancto rege Nauarriae Hispaniarum; mittebantque ei munera et petebant ab eo auxilia.