4. (4.) Congregato itaque exercitu contra predictas nationes aciem direxit et faciens transitum per locum, qui Vualbech dicitur, gladium sancti Adriani martyris, qui pro reliquiis multo tempore ibi servabatur, accepit. Quo accinctus ex toto corde suo clamavit et dixit: "Iudica, domine, nocentes me, expugna impugnantes me, apprehende arma et scutum et exurge in adiutorium michi." Inde progressus castra metatus est in campo, ubi Merseburgensis ecclesia sita est, et videns locum desolatum et in nichilum redactum ingemuit et ait: "Beate Laurenti, martyr Christi, si tuo interventu has barbaras nationes, ad quas pergo, Romano imperio et christiane religioni subiugavero, hunc locum desolatum tuo nomini consecratum divina favente gratia in pristine dignitatis statum reformabo." Ut vero principes Polonie et Boemie ceterarumque Sclavicarum gentium primates Romanum imperatorem cum exercitu ad debellandos eos advenire cognoverunt, innumerabili multitudine barbarorum collecta in bellum ei obviam processerunt. Quod pio regi per speculatores suos cito innotuit, et, sicut in omnibus angustiis suis solebat, ad orationis arma confugit. Invocatoque super se nomine domini beato Laurentio et beato Georgio et beato Adriano martyribus se suumque exercitum protegendum cum summa devotione commisit. Et cum omnes perceptione corporis et sanguinis domini confortati fuissent, ad locum certaminis venerunt. Ubi cum rex beatus verbis exhortatoriis ad viriliter agendum singulorum animos erexisset vidensque adversariorum innumerabilem multitudinem clamavit ad dominum et ait: "Deus, qui conteris bella ab inicio, eleva brachium tuum super gentes, que cogitant servis tuis mala. Disperge illos in virtute tua et destrue eos, protector meus. Pone illos ut rotam et sicut stipulam ante faciem venti." Hec dicens aperti sunt oculi eius, et vidit gloriosos martyres, Georgium videlicet, Laurentium, Adrianum, cum angelo percutiente exercitum suum precedentes et hostium cuneos ad fugam propellentes. Et sicut exercitus Sennacherib ab angelo percutiente contritus est et periit, ita omnis ista barbarorum multitudo per virtutem dei contrita proiectis armis sine effusione sanguinis christianorum fuge presidium quesivit. Quo viso rex sanctus elevatis oculis ac manibus in celum benedixit deo celi et ait: "Benedico te, rex celi et terre, qui superbis resistis et humilibus das gratiam, qui custodis diligentes te et glorificatus es in gentibus propter datam nobis de celo victoriam." Victis ergo barbaris et, que ad futuram pacem prodesse poterant, firmissima pactione stabilitis vir beatus cum suis in sua redierunt cum pace glorificantes et laudantes deum, qui salvat sperantes in se.
5. (5.) Cumque christianissimus rex Poloniam, Boemiam, Moraviam tributarias fecisset, ob reverentiam sancti Laurentii martyris conculcationem et destructionem Merseburgensis ecclesie cepit pio intuitu misericordie et pietatis respicere et ad nichilum redactam in edificiis, in ministerialibus, in secularibus possessionibus, in ecclesiasticis ornamentis, in pristinum gradum pontificalis dignitatis, sicut deo et sancto Laurentio voverat, studuit restaurare. Nec prius ab operibus misericordie destitit, quoadusque eam ad antiquum statum dignitatis et pristinum honorem religionis ex integro perduceret.
6. (6.) Denique episcopatum Babenbergensem ex integro in suo domate fundavit, terminis videlicet ab adiacentibus episcopatibus legitimo concambio commutatis. Eundem vero episcopatum principibus apostolorum Petro et Paulo et preciosissimo martyri Georgio adtitulatum speciali iure sancte Romane ecclesie contradidit, ut et prime sedi debitum divinitus impenderet honorem et suam plantationem tanto patrocinio firmius communiret. In meridiana quoque parte civitatis monasterium in honore sancti Stephani protomartyris sub ordine canonico construens, ex altera vero, hoc est aquilonari, aliud monasterium sub monachili regula in honore sancti Michahelis archangeli sanctique Benedicti abbatis constituens, sibi sueque civitati supra petram apostolice firmitatis fundate muroque et propugnaculis meritorum sancti Georgii ceterorumque sanctorum munite ac exornate, contra incentivos viciorum iactatus turrim fortitudinis in Stephano et contra refrigerantes flatus illius, qui in aquilone, unde malum omne pandetur, sedem ponere disposuit, refugium certum in angelico preparavit presidio, ut a dextris et a sinistris iusticie armis vallate in nullo sufficiat insidiator prevalere. Hec nos de fundatione vel confirmatione sancte Babenbergensis ecclesie accepta occasione dixisse sufficiat, nunc ad ceptam narrationem de gestis beati viri animum stilumque vertamus.
(É)
8. (18.) Quanta eius munificentia, quanta erga deum liberalitas extiterit, tam in illa Babenbergensie ecclesia quam in aliis compluribus locis, manifestis operum declaratur indiciis. Solum quippe deum sibi elegit heredem, quatenus et ipse in consortium eterne hereditatis eum assumere dignaretur. Liberos etenim secundum carnem nec habebat nec expectabat, quoniam quidem eam, quam pro coniuge habere videbatur, Chunigundam, numquam cognovisse, sed quasi sororem dilexisse certissime comprobatum est. Qualiter autem innotuerit, ad communem edificationem pretereundum non est, ut et castimonie erudiamur exemplis et divinorum secretorum admiratione moveamur intelligentes, quemadmodum diligentibus deum omnia cooperentur in bonum. Tantis namque ac talibus bonis temptatio deesse non potuit. Invidus enim omnium bonorum diabolus, ubi thorum immaculatum sauciare non valuit, zelotipie livore fedare cogitavit et eius saltem famam ledere, cui vulnus corruptionis infligere non potuit. Facta est igitur auctore diabolo suspecta criminis, que non noverat maculam corruptionis. Sed quia crudelis est, qui famam negligit, expurgationis gratia ad vomeres candentes illud sibi iudicium elegit, quod propter duriciam hominum institutum esse cognoscitur. Cumque dilecta deo ad illud iudicium velut ovis ad occisionem duceretur, ingemuit et ait: "Domine deus, creator celi et terre, qui probas renes et corda, iudica iudicium meum et eripe me; te enim testem et iudicem hodie invoco, quia nec hunc presentem Heinricum nec alterum quemquam virum carnali commercio umquam cognovi." Hoc dicto stupentibus ac flentibus universis, qui aderant, vomeres candentes nudo vestigio calcavit et sine adustionis molestia secura pertransiit. Ita deus omnipotens vinculum caste dilectionis servavit, innocentiam comprobavit, integritati custodiam humilitatis adhibuit.
(É)
10. (20.) Cumque civitates Apulie pertransisset et, que ad utilitatem et honorem regni pertinebant, in eis prudentissime disposuisset, cepit infirmitate calculi laborare. Cuius morbi molestiam vir sanctus tanta patientia sustinuit, ut passiones carnis ad custodiam humilitatis a deo sibi collatas esse assereret et flagellum correptionis certissimum signum paterne dilectionis esse affirmaret. Fomenta tamen curationum fecit sibi adhiberi, sed nulla medicorum subtilitate ad integrum potuit liberari. Ingravescente autem dolore ascendit montem Cassinum petiturus, ut per intercessionem beati Benedicti et sancte Scolastice sanitatis ei a deo prestaretur remedium. Veniens autem ad locum, ubi sanctorum reliquie fuerant recondite, effudit animam suam in conspectu altissimi et per sanctorum suffragia, Benedicti videlicet et Scolastice, precibus et lacrimis postulavit a deo salutem corporis et anime sibi prestari. Impletumque est, quod per prophetam dicitur: Exquisivi dominum et exaudivit me et ex omnibus tribulationibus meis eripuit me. Nam petiit et exauditus est; pulsavit perseveranter ad ostium miseratricis potentie et intromissus est. Interea rex cepit cogitare, que de translatione sancti Benedicti audierat et quia reliquie eius dicebantur furtim sublate et in alium locum translate; ideo vir sanctus de corporali eius presentia dubitabat.
11. (21.) Completa itaque oratione homo dei ad hospicium se contulit et lassatus ac debilitatus in lectulo se collocavit. In quo obdormiens vidit sanctum Benedictum sibi assistere et ferrum sectorium ad medicinales sectiones aptatum manu tenere. Qui dixit ei: "Quia sperasti in deo et in sanctis suis, ecce missus sum a deo, ut per meam medicinam ab infirmitate tua libereris. Ecce ego, cuius ossa furtim sublata esse putabas, presentiam meam tibi exhibeo et in argumentum veritatis passiones tuas curabo." Hec dicens partem illam corporis, ubi calculus herebat, medicinali ferro, quod tenebat, aperuit et evulso molliter calculo hyatum vulneris subita sanatione redintegravit calculumque, quem tulerat, in manu regis dormientis reposuit. Quo facto christianissimus imperator evigilavit et pertractans secum, que circa ipsum per confessorem Christi gesta fuerant, vidensque calculum, quem manu tenebat, vocavit satellites suos, qui regio more sibi semper assistebant, dixitque ad eos: "Pontifices regnique nostri principes vocate ad me, ut cognoscant et videant mirabilia dei, que ineffabilis misericordia et inenarrabilis potentia eius fecerunt in me." At illi mandata regis celeri cursu perferentes ad principes perduxerunt eos ad regem. Quos rex salutans resalutatusque ab eis sic allocutus est: "Fratres et commilitones mei, magnificate dominum mecum, et exaltemus nomen eius in id ipsum, quia ipse est magnus dominus et laudabilis nimis et magnitudinis eius non est finis. Ipse percutit et medetur, flagellat peccatores et penitentibus miseretur. Hunc humiliat et hunc exaltat; quia calix in manu domini vini meri plenus mixto. En ego, qui heri morti proximus fui, per misericordiam dei hodie vobis appareo sanus et aculeum mortis, quem heri gestavi inclusum corpori meo, hodie oculis vestris visibiliter ostendo." Hec dicens ostendit calculum, quem manu tenebat, et ostendens cicatricem vulneris omnia, que per sanctum Benedictum circa ipsum gesta erant, cunctis audientibus ex ordine referebat. At illi videntes et audientes mirabilia dei plus quam credi potest admirati sunt; et benedicentes deo diuque in laudem eius acclamantes de incolomitate regis gavisi sunt. Rursumque rex ad eos: "Quas", inquit, "gratiarum actiones aut que munera tantis beneficiis condigna medico nostro Benedicto possumus rependere?" At illi omnes iudicaverunt eum regia munificentia dignum esse. Rex ergo ex consilio principum suorum ingentia munera in prediis, in auro, in argento, in ornamentis plurimis ecclesie sancti Benedicti contulit et valefaciens fratribus, qui eidem ecclesie presidebant, a Cassino monte hylaris et sanus recessit. Ab eo autem tempore et deinceps quadam speciali veneratione et dilectione sancto Benedicto et omnibus monastice religionis cultoribus studuit deservire et in amplificandis et protegendis rebus ecclesiasticis benignus et devotus pater existere. Hec in Cassino monte scripta inveniuntur, ut et moderni magnalia dei in memoria habeant et apud posteros per antiquitatem temporis in oblivionem non veniant.
(É)
17. (29.) Denique gloriosissime consummatis huius vite laboribus, postquam bone opinionis odorem longe lateque redolere fecerat locumque sibi dilectum cum ceteris monasteriis ditando et ornando et excolendo ad perfectum adduxerat, ad percipiendam inmarcescibilem coronam ab ergastulo carnis a domino evocatus est. Qui cum cerneret imminere mortis diem, citatis ad se parentibus et cognatis beatissime imperatricis Chunigunde, nonnullis etiam regni primoribus, manu eam apprehensam commendavit illis huiusmodi verbis memoria dignis: "Hanc ecce", inquit, "michi a vobis, immo per Christum consignatam ipsi Christo domino nostro et vobis resigno virginem vestram".
18. (30.) In eius vero transitu terra plorante celum exultavit, sicut dominus per suam misericordiarn revelare dignatus est. Sub ipsa etenim hora exitus illius cuidam servo dei in solitudine commoranti diabolus sub humana specie traditur apparuisse. Quem vir dei per spirituum discretionem protinus agnovit et ait: "Quo vadis?" Cui ille: "Ad exequias", inquit, "principis pergo". At ille respondit: "Vade, comple negotium tuum, in quantum tibi a domino permittitur; verumtamen consummato officio tuo adiuratus per deum vivum ad me revertere, ut per te rei exitum cognoscam." Post modicum reversus coram servo dei gemebundus astitit et voce querula et ingenti ululatu dixit: "Heu, heu! delusi sumus, in vanum laboravimus, quin etiam ab angelis dei confusi discessimus. Assistentibus enim hinc et inde nobis et spiritibus angelicis merita anime iuste in statera appensa sunt; et fasciculis peccatorum deprimentibus iam pene pars nostra preponderaverat. Tunc subito adustus quidam superveniens catino aureo panis dextre lancem oneravit mirumque in modum parti nostre adeo preponderavit, ut et ipsi catino ad terram collapso ruina signum collisionis impresserit. Itaque victores angeli animam nobis ereptam gaudentes in suum consortium abduxerunt." Hec vero tametsi corporaliter gesta referantur, necesse tamen est, ut virtute spirituali completa intelligantur. Res etenim spirituales per corporales exprimuntur imagines, cumque aliud foris agitur aut dicitur, aliud intus geri significatur. Prememoratus et sepe rememorandus dei famulus calicem aureum in honore dei et commemoratione sancti Laurentii martyris ecclesie Merseburgensi contulerat, cuius speciali patrocinio coram deo adiutus et in ipsa exitus sui hora creditur liberatus. Omni vero veneratione et admiratione dignum esse perpenditur, quod eadem hora calix in certa custodia clausus habebatur, nec minus tamen predicte collisionis materiale signum excepit.
(É)
29. (41.) Preter hec multa alia sanctitatis argumenta et experimenta frequenter in eodem loco visa sunt: debiles curati, ceci illuminati, demones ex obsessis corporibus visibiliter fugati, multi ex diversis infirmitatibus ibidem frequentissime liberati sunt domino testificante, quanta sanctorum gloria in celis sit, quos tantis miraculorum virtutibus in terris coruscare concedit, ne apud homines loco humili teneantur, qui apud deum meritis excelsi esse comprobantur. Cum enim miraculorum attestationibus sanctitatem confessoris sui dominus declararet, Babenbergensis ecclesie prelati crebrescentibus signis cum mandatis et literis (Chunradi) regis ac principum Romam abierunt et, quam magna mirabilia deus per confessorem suum operaretur, domno pape (Eugenio) et Romane curie nunciaverunt. At illi gaudentes et pro tante fame dulcedine deum glorificantes de canonizatione sancti regis Heinrici ceperunt sollicite ac diligenter ad invicem conferre, quatenus in decalogo conscriberetur sanctorum, qui virtutibus et signis probaretur assumptus esse in regnum celorum. Cui canonizationi quidam cardinalis (Iohannes nomine) cepit vehementer obsistere et proiecto timore dei, in quibuscumque potuit, non verecundatus est predicto confessori Christi detrahere. Sed divina ultio detrahentem celesti verbere repente coercuit et, dum famam beati viri laceraret, potestas dei lumine oculorum eum privavit. At ille adeo percussus et humiliatus cecitatis molestia et reatus sui conscientia cepit torqueri et, quoniam hanc plagam in confessorem Christi peccando meruisset, publica voce confiteri. Et mirum in modum, quem prius dentibus detractionis lacerabat, hunc modo laudibus et preconiis usque ad sydera extollebat. Conversus itaque ad penitentiam celerem consecutus est indulgentiam et per intercessionem confessoris Christi denuo est illuminatus, ob cuius ultionem iusto dei iudicio fuerat excecatus.
30. (42.) Simili modo cum in loco Babenbergensi, ubi predictus confessor tumulatus fuerat, de canonizatione eius celebris fama haberetur, vir quidam religiosus de signis, que per eum fiebant, cepit dubitare et de permutatione exequiarum, que in anniversario eius celebriter fiebat, intra semet ipsum dolere. Qui mox oculorum caligine adeo est plagatus, ut postea per confessorem Christi sanatus, quantum sanctitas eius apud deum posset, in curatione ipsius experiretur. Et mirandum est valde, quod de sanctitate tanti viri aliquis dubitare potuerit, cum conversationis sanctitatem, castitatis integritatem, elemosinarum largitatem, humilitatis custodiam et omnia opera iusticie usque in finem vite sue cum summa devotione servaverit. Sed sicut scriptum est: Nemo propheta acceptus est in patria sua. Vir ergo predictus, gravatus defectu luminis, confugit ad patrocinia sanctorum deprecans, ut per eorum suffragia sanitas sibi restitueretur oculorum. Et cum ex dolore et labore et assidua veniarum incurvatione fatigatus fuisset, lassatum corpus somno reparavit. Cui dormienti sanctus Wolfgangus, eo quod eum familiarem in orationibus suis habuerit, apparuit et ait ei: "Ora confessorem Christi Heinricum, et liberabit te, quia, quod eius sanctitati derogasti, idcirco hec plaga cecitatis venit super te." Post hanc visionem expergefactus ex conscientia delicti sui intremuit et ad tumbam confessoris Christi concito gradu et devota mente properavit et procumbens terre a confessore Christi lacrimis et precibus suis excessibus veniam postulavit. Qui statim exauditus et pristine sanitati restitutus gratiarum actiones deo et sancto Heinrico retulit et magnalia dei, que circa ipsum deus fecerat, religiosis viris, qui nobis retulerunt, ipse enarravit.
31. (43.) Caveant igitur habitatores seculi domesticis dei et civibus sanctorum detrahere, quia necesse est eos hic et in eternum perire, qui sanctorum bonis operibus solent obloqui et invidere. Quamvis ergo nunc tempora miraculorum non sint signa enim debentur non fidelibus, sed infidelibus , tamen, cum aliqua nobis preter solitum cursum ordinemque nature eveniunt, omni veneratione amplectenda sunt, quatenus et ipse, qui mirabilis est in sanctis suis, honorificetur, et nostra tarditas ad meliora queque tantis virtutibus accendatur, prestante domino nostro Iesu Christo, qui cum deo patre et spiritu sancto vivit et regnat per infinita secula seculorum. Amen.