17. (9.) Mense predicto et XVIII. Kal. Mai. Gero archiepiscopus et Bernhardus marchio in Wonclava reconciliati sunt; et Liudherdus presbiter obiit. Godefridus quoque dux et Gerhardus comes inperatoria potestate pacificati sunt. Bertoldus autem Munnae civitatis invasor imperatoriae potestati sponte sua cum suis fautoribus traditur, et eadem multorum poena protinus concrematur; et faciat Deus rex pacificus, ut numquam haec amplius elevetur. Quam bene esset, ut habitatores regni illius, semper unanimes in malo, ad expletionem eius non haberent munimentum in aliquo! Nunc autem sunt, pro dolor! horum situs locorum, ut exposcunt mentes indigenarum.
18. Inperator vero post longam inhabitacionem a Niumagun discedens, sollempnes rogacionum dies in Aquisgrani studiose celebrat; quibus transactis Lanbertus sanctae Constanciensis aeclesiae episcopus XVII. Kal. Iunii obiit. Hoc cesar, cum pentecosten in Ingilenhem sumopere peregisset, comperiens, Rotherdum suimet capellanum prefate sedi prefecit. Quibus expletis fit magna in Birgilun principum confluentia, ut ibi corrigeretur per iudicia, quod diu viciatum est populi istius neglegentia, et temeritas magna. Post haec Oddo comes predictus in presentiam inperatoris et Ercanbaldi archipresulis supplex veniens iniustam uxorem suam tribus sacramentis amisit. Baldericus reconciliatur, et promissio divina obliviscitur. Et transactis diebus paucis Heinricus, qui marcam inter Ungarios et Bawarios positam tenuit, VIII. Kal. (Iulii) fortis armatus obiit. Interea cesar ad Basulensem veniens civitatem, exercitu collecto in Burgundiam properat. Imperatrix autem ad dilectam sibi Capungam veniens, monachicam ibi vitam ordinavit; indeque per orientalem Franciam profecta Bawariam peciit fratremque suum ducem Heinricum Ratisbonae inthronizavit. Mense Iunio inaequalitas aeris hominibus multis eorumque utilitatibus diversis admodum nocuit.
19. (10.) Eadem tempestate aeclesia mihi indigno commissa multum mea id exigente culpa sustinuit dampnum. Namque misericors et paciens Deus noluit amplius inultum relinqui, quod crebra sui castigacione nequivit prohiberi, percuciens eam in mansuetudine et non in furoris sui digna retributione; ministros utiles sibi haec perdidit et facinus meum cotidie ingemiscit. In predicto etenim mense dedecus magnum eidem ac mihi inlatum est ab ibrida Aethelberto, qui curtem meam invadere eamque frangere servili collectione presumpsit.
20. Quod vero hos ad haec agenda inflammaverit, veraciter explicabo. Secundi Ottonis larga benignitas cunctis pleniter arridens quendam forestum inter Salam et Mildam fluvios et Siusili ac Plisni pagos iacentem nostrae concessit aecclesiae, temporibus Gisileri antistitis et Gunterii marchionis. Post lugubrem vero nostrae sedis destruccionem, regnante tunc tercio Ottone Ekkihardus marchio forestum ad locum Sumeringi dictum acquisivit et cum eodem nostrum commutavit. Renovator autem nostrae tunc dignitatis rex Heinricus cum maxima parte appertinentium, presentibus cunctis optimatibus suis et confratribus hiis Herimanno et Ekkihardo id defendere non valentibus, iudiciaria lege hunc restituit. Cumque hic in nostrae dominio aecclesiae plus quam duodecim annos staret et hunc Hirimannus comes LX mansis redimere ex mea potestate nullatenus valuisset, visum est ei, ut eum sibi et confratri super duorum proprietatem burgwardorum, Rochelinti ac Titibutziem, imperatoriis vendicaret preceptis, sperans antiquiorem nostram confirmacionem diu esse abolitam. Quod cum mihi is aperiret, id nil proficere sensit. Namque in Magadaburg et in presentia imperatoris nostri precepta utrisque ostenduntur et munera nostrimet in omnibus priora esse convincuntur. Tandem predictus comes presente suimet fratre ac id audiente haec fatur: "Quicquid hactenus in hiis fecimus, non ob temeritatem aliquam, sed quam habuisse speravimus iusticiam. Nunc autem id omittamus."
21. Non longe post Ekkihardus, iuvenis ac ideo inmaturus, in burgwardo suimet Rochelenzi dicto arduas munitiones ad capiendas ibidem feras instinctu Budizlavi militis sui parat. Hoc ego postea comperiens pacienter tuli et, ne sic agere vellet, per internuncium meimet, fratrem eius, postulavi. Herimanno quoque fratri suo haec cito questus nil in hiis omnibus profeci; sicque stetit usque post pascha. Et quia tunc aeris serenitas et viae oportunitas conveniebant et in has episcopatus mei partes numquam veni, placuit mihi illuc pergere hactenusque ignota diligenter inquirere. Mense Maio VI. Non. eiusdem ac VI. feria ad Chorun veni ibidemque populum confluentem confirmavi. Dehinc cum in ipso itinere predictum opus laqueis et retibus magnis firmatum viderem, obstipui ac, quid inde facerem, cogitavi. Tandem, quia haec instrumenta nullatenus mecum vehere potui, ex hiis partem incidi protinus iussi; rectoque itinere ad Rochelinzi tendens paucos illic confirmavi et decimacionem iniuste mihi abstractam et forestum banno omnibus interdicens haec nostrae assignavi aecclesiae facta pace.
22. Tunc redii ad curtem supramemoratam; ibidemque VII dies cum manerem, audivi, quod milites Ekkihardi meis minarentur sociis. Ibi tunc cancellarius pernoctavit mecum et a me haec comperiens bene respondit. Postea congregationes multae mihi ad nocendum a predictis satellitibus factae a nostris custodibus ad tempus bonum preoccupatae sunt. Interim nuncium meimet ad imperatorem Magontiam misi pacemque eius supplex pecii. Quam cum Ekkihardus ex sua parte promitteret et frater suus diu a me desideratus a Polenia veniens dextera manu sua pacifica promitteret, uterque hanc non bene servavit. Namque homines VI flagellati ac depilati cum edificiis turpiter mutilatis approbant, qualiter tanti seniores ab aliis precaveri debeant. Satellites eorum more solito in me non modo exarsere, verum etiam aliis melioribus nocuere. Archiepiscopum etenim Geronem in Wirbini et Sifridum comitem in Nicici pecierunt et, in quantum eis placuit, abstulerunt.
23. (11.) Superbia seniorum instigat furorem satellitum et, quia hiis sufficit, equales sibi alios in hiis partibus esse non permittit. Si aliquis vicinus non sponte sua erga eos ex improviso delinquit, non est eis emendacio condigna acceptabilis et post recompensacio invincibilis. Et per hoc flagellum vicini graviter concuciuntur, ut non contra se alii, sive rectum habeant sive non, nequaquam eleventur. Episcopatus in hiis partibus constituti ab eorum potentia sunt nimium depressi; et nos eorum procuratores, si contra Deum et iusticiam eius voluntati eorum in cunctis satisfacimus, honorem et aliquam utilitatem habemus, sin autem, contempnimur et, sicut nobis nullus aut regnet aut imperet dominus, depredamur. Novus cornupeta antiquam legem bonamque consuetudinem hactenus florentem iam disrumpit seque caeteris elatiorem esse valenter ostendit; qui caelitus ni cito deprimitur, nimis insolentia intolerabilis solidatur. Daviticam is ignorat sententiam eundem sic dulciter amonentem: Nolite extollere in altum cornu vestrum et cetera. Orat pro talibus idem spalmista sanctus: Auferes spiritum eorum, Domine, et defitient et in pulverem suum revertentur; et emittes spiritum tuum et creabuntur et reliqua. Multum indiget memoriae, qui nullatenus cognoscit se, cum is, qui se iugiter considerat, sine famine bono nil valeat. Ergo peccatores quique resipiscant et, ut se custodiant pauperibusque misereantur, sumopere studeant.
24. Ego in flagiciis miser et in facultatibus pauper, quamvis in utroque eiusdem ordinis viros precellam cunctos, tamen contumeliam superius memoratam non solus pacior sine illis. De coepiscopis in diversa huius mundi parte constitutis ineffabileque detrimentum perpessis nil ad haec exemplaria introduco, quia absque omni honore, sola benediccione excepta, eos esse graviter ingemisco; et de hiis dumtaxat disputare mihi nunc tempus est, qui apud modernos a concivibus suis similem vel, pro dolor! deteriorem subiere vindictam.
(12.) Bernwardus, sanctae Hillinessemensis aecclesiae venerabilis pastor, in tantum a Brunone exosus est comite, ut militem suum Rim nomine videret crine et tergo depravatum postque eundem secum iterantem ab Altmanno iuvene interfectum iacere.
Swithgerus autem, almae Mirmingerdensis aecclesiae antistes egregius, in sua curte a quodam tirone ingenuo appetitur et villici suimet cruore coram se occisi maculatur. Quid tales personae umquam promeruere? Hii patres ambo pii fuerunt et tamen dedecus hoc immeriti pertulerunt.
25. Sed quia in superioribus de Suithgero presule nil sum, id peste letargica impediente, locutus, nunc hoc emendare congruum est. Hic Saxonia genitus et in Halverstidi ac in Magadaburg a puero educatus, a tercio Ottone civitati predictae prepositus est; quam cum omni diligentia recxisset, divino munere fultus polluit in diversis virtutibus. E quibus duas tantum res profero, quas testimoniis veracibus approbare valeo.
Camerarius suimet, cum pilleum quendam furtive subtractum celare voluisset diligenterque a pio seniore rogatus nil profiteretur, cultellum supra mensa positum et ex animo benedictum sumere coactus quasi ignitum celeriter proiecit reumque se nimis esse coram profitetur.
Alio tempore quidam maligno arreptus spiritu, vi magna captus est et in presentia predicti patris abductus; quem solvi protinus iubens baculoque solum se acriter inrumpentem viriliter amovens facto sanctae crucis signo divina potestate securum exire fecit.
26. Talis vir haec non sibi, sed illi, qui per eum tanta est operatus, asscribens vixit in Christo dies huic vitae concessos, ministrans illo fidelis servus omni studio. Sedebat ille XVI annos, magna semper, quae virtutem omnigenam perficit, infirmitate gravatus, et tunc obiit, in quo deguit, XIII. Kal. Decembr., Heinrico inperatore nostro tunc regnante X annos.
Huius successor Thiedricus, materterae meimet filius, magnum dedecus ab Heinrico, Hirimanni comitis filio, ut predixi, perpessus est. Sed in hoc anno eadem commotio ad tempus sedata elevatur.
Heribertus Coloniensis archiepiscopus a predicto comite multa diu sustinuit incommoda; nec mirum, cum is matrem suam diutina teneret custodia.
Insuper Meinwercus presul a Thietmaro, nepote meo, Bernardi ducis fratre, despoliatus est.
27. (13.) Sed cur hoc totum explico, cum in nullo horum nec exemplar bonum nec levamen meum ullatenus agnosco? Sacius est mihi inceptis insistere meis; et dum hoc tracto, illam beati Iohannis visionem in mente habeo: Primum ve abiit et ecce duo post haec! Nimis enim est miserabile, quod in superioribus sepe locis revolvi. Sic in temporibus nostri rectoris ac invicti defensoris Heinrici nil umquam tale accidit, quale modo detrimentum e nostro facinore emersit. Namque in Iulio mense ac IIII. Kal. Augusti et in III. feria Mars sevit in viscera, quod in perpetuum plangit mater aecclesia. Peciit enim Aethelboldus Traiectensis episcopus cum Godefritho duce auxilioque suimet sociorum atque amicorum imperatricis nostrae nepotem Thiedricum, se prius in occisis militibus suis multum nocentem; et in insula quadam fit conventus collecti exercitus. Hic velociter ad pugnam preparatus, mortem, quam hosti minatur, pro dolor! patitur. Namque a Fresonibus ex insidiis undique erumpentibus et a predicti iuvenis satellitibus ex inproviso is circumventus, dictu terribile, gladio et aqua sine resistentium dampno vitam hanc finit. Episcopus autem in navicula quadam vix fugit, ac dux ab hoste salvatus est; et ut veraces affirmant, plus quam tres legiones interfectorum sunt. Omnis haec regio defensore forti carens Piratas advenientes timet cottidie merens. Godefridus comes occiditur, Iohannes autem optimus miles iacet, Quem semper patria deflet. Horum consocii nobiles et incliti hactenusque pugnantes dextra victrici Nunc pausant sorte infelici. Luit corpus eorum, Quod promeruit macula nostrorum; Sed, ut spero, gaudebit eorum anima, Tam gravi exacerbacione purgata.
28. Sed ne stupeas, lector, talem casum, perpendas etiam ortum. Thiedricus ille infaustus predicti antististis satelles fuit; hic in quadam silva Mircwidu vocata magnum habuit predium, quod sibi ex eiusdem parte iniuste ablatum fore cuncti comprovinciales cesari in Niumagun queruntur. Unde cum consilio optimorum imperator episcopo Traiectensi haec loca precepit incendi et conclamantibus reddi; cumque seniorem suum iuvenis nefandus a mandatis talibus compescere nequivisset, licentiam abeundi peciit et se id prohibiturum esse promisit. Nec mora, factum est, quod dixi, plus causa nostri facinoris quam pro merito victoris. Hanc ineffabilem ac nimis invincibilem erumnam avium undiquessecus huc congregatarum et semet ipsas invicem ungulis interficientium multitudo longe presignavit eundemque locum, quo isti postea oppetiere, preoccupavit. Quod Davit sanctus monti Gelboe imprecatus est, huic insulae ego nullius meriti semper exopto. Baldericus Leodicensis episcopus obiit in Tiele eodem die.
29. (14.) In diebus illis in episcopatu meo septem mancipia fungos manducavere non rectos et acri ardore succensi celeriter mortui sunt. Et in mense Aug. stella quedam iuxta plaustrum noviter apparens radiis eminus emissis cunctos cernentes terruit. Numquam enim nostri memoria talis exoritur, et ideo unusquisque hoc admiratur; prodigium hoc esse timet vulgus, sed cum misericordia id finiri fidelis sperat popellus. De hiis similibus clamat Ieremias veredicus: Qui scit universa, novit illa; et adinvenit ea suimet prudentia. Stella haec, quae effulsit, plus quam XIIII dies visa est. In provincia Northuringun dicta tres lupi semper congressi nec antea ex habitatoribus hiis visi hominibus multis atque pecoribus ineffabiliter nocuerunt. Hoc quoque indigena omnis vehementer expavescens maioribus curat inpleri detrimentis. Beatus namque loquitur Gregorius: Multa debent mala precurrere, ut illa valeant sine omni fine ventura nunciare. In supradictis omnibus desuper nobis ira caelestis revelatur, sed circumspeccione vigili haec ab humana fragilitate non attenditur.
30. (15.) Iste annus nova nuncupacione terrae mocio vel magna contricio ex rei veritate appellari potest. Ineffabilis enim tribulacio mundo instabili exorta habitatores eius undique turbavit; cuius partem predixi et, tunc quae preterieram, alte gemitu tracto explicam. Balderici presulis et Cameracensis episcopi milites poene omnes predicta oppecierunt in insula, et in proximis tribus provinciis non supererat una domus, ubi saltem non deesset habitator unus. Post tempora Caroli in una die vel anno aliquid in hiis regionibus tale non accidit, sicut vetustas asserit. Quomodo umquam ceciderunt tales viri absque dampno hostili? Sed nullus id miratur, qui hoc rite meditatur, quia is nil potest pugnare, quem culpa sui gravis vindicta Dei nititur deprimere. Hic inexuperabilis casus postea cito obliviscatur, quia Godefridi ducis auxilio Athelboldus antistes cum Thiedrico hoste reconciliatur; et hoc venit non ex voluntate sua, sed ex necessitate summa. Non erat enim istius regionis ullus prepotens defensor, si amplius insurgeret inimicus acrior. Si damnum hoc ex consensu divino factum est, quis potest ulcisci? sin autem, quis vindica(bit) insanabilius illo? Nunc ut sanctus abba Columbanus in morte magni inperatoris Caroli fecit, ita nos stringamus lacrimas precesque fundamus proficuas.
31. (16.) Nec tacendum est, quod in Ruscia contigit lugubre damnum. Bolizlavus namque eam grandi exercitu peciit multumque ei nostro famine nocuit. Mense etenim Iulio et XI. Kal. Aug. predictus dux ad quendam fluvium veniens ibidem exercitum suimet castra metari pontesque necessarios parare iubet. Iuxta quem rex Ruscorum cum suis sedens futurum duelli invicem condicti eventum sollicitus expectabat. Interim Poleniorum provocacione hostis presens ad bellum excitatur et ab amne, quem tuebatur, ex inopinata prosperitate fugatur. Ex hoc rumore Bolizlavus extollitur et consocios parari et accelerare rogans fluvium, etsi laboriose, velociter transcendit. Inimica autem acies contra turmatim ordinata patriam defendere suam frustra nititur. Namque in primo conflictu cedit ac numquam postea fortiter resistit. Ibi tum cesa est innumera multitudo fugiencium et parva victorum. Hericus miles inclitus ex nostris oppetiit, quem inperator noster in vinculis diu retinuit. Ex illa die Bolizlavus optata prosperitate inimicos palantes insequitur et ab incolis omnibus suscipitur multisque muneribus honoratur.
32. Interea quedam civitas fratri suo tunc obediens a Iarizlavo vi capitur, et habitator eiusdem abducitur. Urbs autem Kitava nimis valida ab hostibus Pedeneis ortatu Bolizlavi crebra inpugnacione concutitur et incendio gravi minoratur. Defensa est autem ab suis habitatoribus, sed celeriter patuit extraneis viribus; namque a rege suo in fugam verso relicta XVIIII. Kal. Sept. Bolizlavum et, quem diu amiserat, Zentepulcum seniorem suum, cuius gratia et nostrorum timore omnis hec regio conversa est, suscepit. Archiepiscopus civitatis illius cum reliquiis sanctorum et ceteris ornatibus diversis hos advenientes honoravit in sancte monasterio Sofhiae, quod in priori anno miserabiliter casu accidente combustum est. Ibi fuit noverca regis predicti, uxor et VIIII sorores eiusdem, quarum unam prius ab eo desideratam antiquus fornicator Bolizlavus oblita contectali sua iniuste duxerat. Ineffabilis ibi pecunia ei ostenditur, cuius magna pars hospitibus suis ac fautoribus distribuitur, quedam vero ad patriam mittitur. Fuerant in auxilio predicti ducis ex parte nostra trecenti et ex Ungariis quingenti, ex Petineis autem mille viri. Omnes hii tunc domum remittebantur, cum indigenas adventare, fideles sibi apparere, senior prefatus letabatur. In magna hac civitate, que istius regni caput est, plus quam quadringente habentur eclesiae et mercatus VIII, populi autem ignota manus; quae, sicut omnis haec provincia, ex fugitivorum robore servorum huc undique confluencium et maxime ex velocibus Danis, multum se nocentibus Pecinegis hactenus resistebat et alios vincebat.
33. Hac elatus prosperitate Bolizlavus archiepiscopum predictae sed(is ad) Iarizlavum misit, qui ab eo filiam suimet reduci peteret et uxorem suam cum noverca et consororibus reddi promitteret. Post haec dilectum abbatem suum Tuni ad nostrum inperatorem cum magnis muneribus misit, ut suam amplius gratiam et auxilium acquireret et se cuncta sibi placencia facturum indicaret. Ad Greciam quoque sibi proximam nuncios misit, qui eiusdem imperatori bona, si vellet fidelis amicus haberi, promitterent; sin autem, hostem firmissimum ac invincibilem fieri intimarent. Inter haec omnia omnipotens Deus assistat medius et, quid sibi sit placitum et nobis proficuum, clementer ostendat.
In diebus illis Udo comes, nepos meus, Hirimanum, coequalem sibi tam in nobilitate quam in potestate, cepit et invitum in suam municionem duxit. Ob hoc vereor aliquam filicem periculosam oriri, quae vix aut nullatenus possit eradicari.
34. (17.) De imperatore nostro nunc sermo mihi oriatur, qui de invisa expedicione reversus, nil de promissis percepit, sed parum sibi renitentibus nocuit. Huius miles egreius atque fidelis, dux Thiedricus, cum ab eo separatus domum pergere voluisset, a quodam seniore Stephano nomine, cesaris atque suimet, ut patuit, inimico, locis impugnatur abditis; et cum iam victor existeret, milite in predam cadente iterum initur et, pro dolor! superatus cum paucis effugit. Haec fuit ei in talibus secunda temptacio; et faciat Deus, ut non eveniat illi tercia periclitacio. Inperator noster, cum de his omnibus efficeretur certus, unum in Suevia regione colloquium de re publica habuit et mox per Renum sollicitus descendit. Namque cooperatores eius et regni suimet columne maxima parte, pro dolor! cecidere, sibique grave pondus occultum fidei simulatores occultis resistere insidiis per extraneos nituntur, ut non liceat ei libertate congruenti inperare eorumque iniustam temeritatem in aliquo minorare.