Adalbold von Utrecht, Vita Heinrici II imperatoris (Die Lebensbeschreibung Kaiser Heinrichs II.)

Praelocutio
In gestis scribendis duo sunt videnda: ut et scriptor veritatem in prolatione teneat et lector fructum in lectione capiat. Sed scriptor veritatem tenere nequit, nisi haec quatuor aut penitus devitaverit aut aliquatenus a mente deposuerit: odium et carnalem dilectionem, invidiam et infernalem adulationem.
Odium enim et invidia bene gesta aut omnino tacent aut dicendo transcurrunt aut calumniose transmutant, econtra male gesta dicunt, dilatant et amplificant. Carnalis autem dilectio et infernalis adulatio quae male gesta sunt scientes ignorant et ignorantiam simulantes veritatem occultant; bene gesta autem, placere querentes, spatiose dicunt et plus iusto magnificant. Sic per haec quatuor aut in bene gestis aut in male gestis veritas evanescit, falsitas superducto colore nitescit.
Spiritualis autem dilectio, veritatis amica, nec male gesta celat nec bene gesta pompose dilatat, sciens, quia et male gesta sepe prosunt ad correctionem et bene gesta frequenter obsunt, dum ducuntur in elationem. Melius est enim adversitate mentem refrenari quam prosperitate contumaciter inflari.
Lector autem fructum capere non poterit, nisi aut diligenter adtenderit aut penitus intellexerit, cur bona bonis, mala malis, bona malis, mala bonis eveniant.
Cur bona bonis concedantur, dupliciter intellegi potest: aut enim sic boni sunt, ut per tentationes huius seculi nec probatione nec purgatione indigeant, aut eo modo boni, ut, si per tentationes pulsarentur, fortassis pro modulo simplicitatis suae deteriorarentur. Taliter ergo nec in luto huius mundi conversatione foedantur nec adversitatum verberibus fatigantur. Mala autem malis conceduntur, ut per ea quae patiuntur aut ad correctionem invitentur, aut, si resipiscere nolunt, intelligant, quia et hic et in futurum mala sustinendo damnari debeant.
Mala autem bonis aliquando, non ut mereantur, sed ut per tormentum augeatur eis meritum, per meritum amplificetur premium. Aliquando vero levis culpa subest, pro qua hic leviter castigantur, ne in futuro deterius crucientur. Bona vero malis conceduntur, ut aut sic pietatem Dei recognoscant et a perversitate sua resipiscant, aut reservetur eis in improperium, quod recognoscere noluerunt largitorem bonorum.
Haec quae praescripsimus in omnibus gestis et scriptori et lectori non inutilia esse putamus. Scimus insuper et saepissime audivimus, quod in omnibus scriptis antiquitas delitiose veneratur, novitas fastidiose repudiatur. Sed quae recipiuntur ut antiqua, nisi primitus essent nova, nunc non essent antiqua. Quare precedit novitas, ut sequatur antiquitas. Stultum est ergo quod praecedit spernere et quod sequitur, quodque a precedenti habet, ut sit, recipere. Raro enim a sitiente rivus queritur, dum fons habetur. Dicimus haec, non ut abiciatur antiquitas, sed ut recipiatur novitas. In omnibus quippe scripturis, si est veritas et utilitas, aeque valet novitas et antiquitas.
Fortassis est qui dicat, quae utilitas in gestis legendis esse valeat. Huic respondemus, quia quisquis alterius gesta legit, si bona sunt, invenit quod sequatur, si mala, habet unde exterreatur. Gesta enim alterius legere, in speculum est respicere. Si quid in eo vides quod tibi displiceat, in te corrige; si quid quod placeat, imitare.
Cesset praelocutio, praelocutionis causa sequatur.

(1.) Millesimo secundo anno ab incarnatione Domini, indictione quindecima, Otto tertius imperator augustus Paterne, quod est castellum Romaniae, moritur; vir dum vixit corporis spetiositate floridus, morum probitate modestus, aetate quidem iuvenis, sed ingenii capacitate senilis, benignitate mirabilis. In cuius gestis scribendis satis avidus essem, si aut memoriter tenerem aut relatorem certum haberem. Hoc tantum scio, quia, quamvis in primaeva aetate plurima pueriliter gessisset, in supremis inreprehensibiliter vivebat. Deum amabat, amando timebat; omnibus placebat, nemini displicebat, nisi forte infidelibus, quia innatum est bonis, malis displicere et bonis placere.
Tandem qualis eius ante acta vita fuisset, in morte ipsius qui affuerunt videre potuerunt. Quicumque enim interfuit, in devotione eius intelligere potuit, quia non obiit, sed ad desiderium suum singulare migravit. Ad Creatorem creatura fidelis ex voto redire properavit. Cuius non obitus, sed transitus, omnium, qui sanae mentis erant, luctus mirabilis, planctus erat incredibilis.
Dolor esset etiam insanabilis, nisi superstes ei extitisset Heinricus, dux gloriosus et vir ad regnum suscipiendum strennuus. Iste tunc temporis ducatum in Bavariensi regno tenebat, populum pacifice regebat, pacem amplificabat, ecclesiarum facultates augebat, leges et religiones magnificabat. Tandem sic in ducatu vixit, quod omnibus placuit, ut de ducatu transduceretur ad regnum, de vexillo extolleretur in solium hereditarium.
Hereditarium dicimus, quia, ut ab his, qui genealogias computare noverant, audivimus, a Carolo Magno ex parte patris decimam septimam, ex parte matris decimam sextam lineam propagationis tenebat. Insuper tertius Otto, post cuius obitum in regem eligebatur, et ipse tertium ad invicem consanguinitatis gradum tenebant: mater autem sua Conradi regis fuit filia.

(2.) His antecessoribus exortus successor ingenuus eligitur, et ut rex fiat, ab omnibus desideratur. Sed qualiter ad regnum ab his, qui sanae mentis erant, invitatus fuerit, qualiter etiam invidia, virorum bonorum comitatrix, per suos satellites id impedire tentaverit, nec mihi fastidiosum est dicere, nec ceteris superfluum audire.
Invidiam bonorum comitatricem me dixisse, ne mireris, quia ubi abundant strenue gesta, abundat et invidia. Ut quidam philosophus interrogatus a discipulo suo, qualiter vivere posset, ut invidorum corrosiones devitare valeret, respondit: "Nil bene, nil strenue, nil prudenter agas, et ita te posse detractiones invidorum declinare scias. Aut igitur stultus esto et invidiam declinato, aut prudenter agito et invidiam sustineto".

(3.) Ottone ergo gloriosissimo imperatore defuncto Cisalpini qui cum eo erant, archiepiscopus Coloniensis, episcopi Leodiensis, Augustensis et Constantiensis, Otto filius Caroli, Heinricus et Wicmannus comites et ceteri quam plures, fideliter agentes cum maxima difficultate et periculis pluribus per Veronam, per Bavariam cadaver ipsius reportabant. Quibus dux nobilissimus cum Bavaricis episcopis et comitibus obviam venit, corpus senioris et consanguinei sui qua decuit veneratione suscepit, totum exercitum qua debuit liberalitate recepit, per terram suam qua oportuit commoditate conduxit.
Tandem Nuiveborg perveniens ipse suis humeris corpus imperatoris in civitatem subvexit, pietatis exemplum et humanitatis exhibens debitum. Exercitum diurnare fecit, ut et ipsi de utilitate et consolatione regni colloquerentur et equi itineris longitudine fessi recrearentur. Ibi quibusque melioribus regia dona faciens iunxit sibi per amicitiam, quos postmodum suscepturus erat in militiam.

(4.) Deinde cum corpore Augustam veniens in basilica sanctae Afre iuxta sepulchrum sancti Othelrici decentissime sepeliri imperatoris interiora fecit et pro anima eius eidem ecclesiae centum mansos ex propria hereditate concessit. Ibi valedicens ceteris ipse ad propria remeavit.
Corpus vero imperatoris Aquisgrani transvectum honorifice, ut adhuc videri potest, in medio ecclesiae sanctae Marie sepultum est; quam ecclesiam isdem benignissimus imperator et unice dilexit et plurima facultate ditavit.

(5.) Tunc temporis post Heinricum ducem magnanimum maiores erant in regno: Benno dux in Saxonia, Herimannus dux in Alemannia, Theodericus in Lothariensi regno, Ekehardus marchio in Toringia.
Benno, ut sapiens, non animabatur ad regnum, sciens Heinricum vigere prae ceteris ad obtinendum. Sapientis enim est, spernere in his appetitionem, in quibus scit fieri non posse consecutionem. Theodericus quoque Heinricum ducem in regno esse sciens heredem, noluit incipere quod non posset finire. Herimannus vero, homo potens et in ceteris prudens, in hoc tamen non sapiens, se posse credidit, quod postmodum se non posse probavit. Ekehardus autem, nescio an in adipiscendo regno spem tenens an rebellionem meditans, in regia corte, quae Poleda dicitur, per noctem ab inimicis suis congreditur, viriliter pugnans interficitur.
Remansit contentio inter Heinricum ducem gloriosissimum et Herimannum virum potentissimum, sed brevis et cito finem habitura. Erat namque alter alteri dissimilis nobilitate et sapientia, facultate et corporis elegantia.

(6.) Intrante igitur Iunio dux Heinricus rex cito futurus, de Bavaria et orientali Francia collecta multitudine non modica, super Rhenum Wormatiae venit, cupiens ibi transire et Moguntiam ad regalem benedictionem percipiendam venire. Sed dux Herimannus, adunatis Alemannis et quibusdam Francis et Alsatiensibus, Wormatiam ad contradicendum transitum festinavit ibique transire nec unum permisit. Et facile resistere poterat, qui Rhenum adiutorem habebat.
Erant autem cum duce Heinrico viri illustres et sapientissimi: archiepiscopus Maguntinus, archiepiscopus Saltzburgensis, episcopus Brixensis, episcopus Wircezeburgensis, episcopus Regenesburgensis, episcopus Stratburgensis, episcopus Battaviensis, episcopus Frisiensis, abbas Vuldensis, ceteri abbates et comites plurimi. Cum his dux habito consilio reditum in Bavariam simulavit et quasi trasitum desperans Loreshem venit. Inde Moguntiam festinans sine impedimento transivit. Ibi octava Idus Iunii in regem eligitur, acclamatur, benedicitur, coronatur. Ibi Franci et Musellenses conveniunt, regis efficiuntur et maiestatem eius ex debito venerantur.

(7.) Celebratis igitur diebus ordinationis suae et quibusque venientibus in militiam susceptis, rex Rhenum iterum transiit, cum maxima multitudine per orientalem Franciam in Alemanniam ire properavit, ut Herimannus, audita devastatione terrae suae, a cepta rebellione desisteret et caput ut ceteri regie maiestati subderet. In Alemaniis igitur rex pluribus diebus moratur, nolens et volens terram depopulatur.
At Herimannus, durae mentis et protervae cervicis, iratus super episcopum Stratburgensem, eo quod sapienter egerit et partem meliorem elegerit, iuncto sibi Cuonone genere suo Argentinam adivit et, militibus episcopi non fideliter resistentibus, muros civitatis fregit, spolia non modica cepit, ecclesiam violenter intravit et impie violavit.

(8.) Interea rex, qui erat in Alemannia, Augiae nativitatem sancti Iohannis celebrabat et neminem timens se potenter habebat.
Cum nunciatum esset ei, quod Herimannus obvius venire vellet et pugnae termino litem finire, sententia haec regi placuit; ab Augia discessit, in quedam prata amplissima et ad decertandum oportuna pervenit. Ibi adventum ducis expectans et pugnae iuditio subire non refutans, solennitatem apostolorum celebravit.
Sed Herimannus salubri consilio usus occurrere regi renuit et sibi suisque salubrius esse, ut latitaret quam obviam veniret, credidit. Regi ergo sic prestolanti quidam non providae mentis dabant consilium, ut Constantiam iret et ibi Herimanno, quod in Argentina commeruerat, recompensaret. Episcopi enim Curiensis et Constantiensis cum Herimanno erant, non tantum illum ex corde ad regnum eligentes, quantum vicinitatem eius timentes et de termino litigii dubitantes.
Sed rex, ut erat providus et de dominio eiusdem civitatis securus, illis leniter et blande respondit: "Absit, ut pro Herimanni insania in illum retorqueatur vindicta, a quo regni mihi est concessa corona. Fortassis et si pro Argentina Constantiam vastarem, non mihi damnum minuerem, sed duplicarem. Insuper male comparat regnum, qui in eius adeptione animae postponit detrimentum. Coronavit me Deus non ad violationes ecclesiarum, sed ad puniendos violatores earum."
Diu igitur in pratis expectans et ad ultimum ducem sciens non venturum, inde discessit et per Alemaniam cortes ducis ubique vastando ire cepit. Tandem pauperum clamor nimius excrevit et usque ad regis aures pervenit. Quem rex diu ferre non potuit, sciens illos nihil in duritia ducis deliquisse et ob hoc plus iusto passos fuisse. Quapropter pietate motus ab Alemania recessit et in Franciam terram unice sibi dilectam venit, certus de duce, quia vellet nollet cervicem flectere et iugum pati quandoque deberet.

(9.) Pretereundum non extimo, quod, antequam rex ab Alemania exiret, Hezelo, Bertoldi filius, quem tempore ducatus sui ultra omnes comites regni huius ditaverat, legatos, quos in ipso exercitu meliores eligere poterat, ad ipsum transmisit, ut Bavariensem ducatum sibi concederet, inconsulte rogavit.
Sed inconsultae quaestioni consulta paratur responsio et festinanti petitioni ponderata monstratur deliberatio. Patienter enim audita legatione ait: "Quos semper precipuos inter omnes gentes habui, quosque semper toto mentis affectu amavi, hos, adepta benedictione regali, in lege sua nec deteriorare volo, nec deteriorari patiar dum vixero. Legem habent et ducem eligendi potestatem ex lege tenent; hanc nedum ego frangam, quicumque frangere tentaverit, me inimicum habebit. In hac etiam expeditione male promeruerunt, ut cuilibet eos absque eorundem electione concedam. Adhuc mecum sub ancipiti fine militant, et ego eos nolentes cuilibet mortalium traderem?
Expectet, ut in Bavariam redeant; ibi si illum elegerint, eligo et laudo; si renuerint, renuo. Nec etiam existimo, illum tantae esse insipientiae, ut ex meo dedecore honorem suum querat amplificare".
Hezelo, recepto huiusmodi responso, fomitem rebellionis concepit, quem post annum monstrando in dolorem sui peperit.

(10.) Rex igitur non multis diebus in Francia moratus in Toringiam ivit. Ibi absque mora Wilhelmus princeps Toringorum cum ceteris occurrens, regis efficitur.
Inde rex procedens in Saxoniam pervenit Meresborg. Benno dux Saxonum, Bulizlavus dux Sclavorum, Liebezo archiepiscopus Bremensis, Benno episcopus Hildenensis, Ratherius episcopus Pavebronnensis, Arnulfus Halverstetensis, ceteri episcopi de Saxonia et comites plurimi in festivitate sancti Iacobi regi occurrunt, acclamatum suscipiunt, collaudant, collaudato manus singuli per ordinem reddunt, redditits manibus fidem suam per sacramenta promittunt, fide promissa regem coronant, coronatum in solio regio locant, locatum debita congratulatione venerantur.

(11.) His strenue peractis, Bulizlavus inde discedens, ab ipsa die, qua fidem promiserat et promissam sacramento firmaverat, perversa meditari et meditata, prout potuit, cepit machinari. Ipse enim et Hezelo, collocutione in invicem habita, alter alterius venenatis consiliis tactus, uterque cepit quod utrumque male finisse puduit.

(12.) Interea regi a Saxonia in regnum Lothariense properanti Gruonae occurrit uxor sua, domina Cunigunda nomine iam extans, sed re cito regina futura. Inde enim Paverbronam veniens in festivitate sancti Laurentii acclamatur, benedicitur, coronatur, et fit Cunigunda cuninga, quod latine interpretari potest regia regina.
Sed ut numquam serenitas, quam non sequatur nubilositas, sic raro iocunditas, quam non comitetur adversitas. Nam in benedictione reginae cunctis exultantibus, Bavarii, quorum mos est in aliena terra velle quod in sua nolunt, circa civitatem fruges colligere et agricolas sua defendere volentes inrationabiliter ceperunt tractare. Quae res indigenas commovit, ad resistendum etiam fortiter animavit.
Domestici igitur regis et indigenae, invalescente contentione, confluunt, concurrunt, conveniunt. Pugna gravis oritur; ex domesticis regis iuvenis unus interficitur, frater scilicet domini Eilberti, qui tunc temporis erat cancellarius, postmodum vero Frisiensis factus est episcopus. Huius interfectione omnes regis fideles commoti, graviter cives ceperunt persequi et eos persequendo insatiabiliter grassari. Et nisi regia potestate retinerentur, omnes usque ad internitiem prosequerentur.
Cum plurima igitur difficultate sedato tumultu castigatisque illis, quorum stultitia causa seditionis extitit, inde rex Duisborg properat et illic Lothariensium adventum expectat. Occurrunt primi Leodicensis et Cameracensis episcopi, nil de regis prudentia dubitantes, nil de fide eius hesitantes. Occurrit et Coloniensis archiepiscopus, sed quanto ditior, tanto morosius. Erat insuper causa dilationis Moguntiae accepta corona benedictionis. Hi simul regis efficiuntur, fidem promittunt, promissam sacramento concludunt.
Cum his rex Aquasgrani perveniens ceteris Lothariensibus convenientibus in nativitate post partum Virginis eligitur, collaudatur, in regiam sedem extollitur, glorificatur. Sed sub ea glorificatione quidam palmas extollebant, quidam lachrymas fundebant. Lachrymantes namque Ottonem dolebant amissum, Heinricum non cognoscebant susceptum.

(13.) Sic igitur rex in regnis singulis antecessoris sui, preter Italiam et Alemaniam, receptus et ab omnibus unanimiter collaudatus, in Franciam revertitur, ut ibi hyemis asperitate transacta, vere amenitatem reducente, in Alemaniam exercitum duceret et Herimannum, qui consiliis prudentium uti nolebat, diversis vatationibus afflictum pati iugum doceret.
Sed Herimannus, qui consilia iuvenum sequendo et spem vacuam tenendo extra se positus erat, se in semet ipsum recollegit et in solennitate sancti Remigii Bruchelle regi obviam venit, sciens melius esse ante damnum non fecisse quam penitere. Nudis igitur pedibus cum fidis intercessoribus regi se representat, pro male commissis veniam petit, pro bonis suis per regium donum possidendis gratiam querit, pro his impetrandis humo tenus genua flectit.
Ilico benigne recipitur et ei, quod querebat cum omni humilitate, conceditur. Tandem cuiusdam conditionis internectitur ratio, quae, quamvis ad presens gravis, in futuro tamen ei erat salubris. Eo enim tenore in gratiam recipitur, ut Argentinensis ecclesia ad pristinum statum ex detrimentis suis per illum reformetur. Quod ille non renuit, sed iussu et consultu regis dicte ecclesiae abbatiam sancti Stephani in recompensationem detrimenti a se illati tradidit. Hac conditione firmata per manus et sacramenta regis efficitur et sic se contentionem male ceptam finisse letatur.

(14.) His expletis in Bavariam, nativam terram suam, rex redire decrevit, nolens novos sic frequentare fideles, ut postponendo dementicaret veteres. Regensborg igitur sancti Martini sollennia celebrans Blademario cuidam Sclavo ducatum Boemiensem largitur et, ut ceteris acceptabilior existat, illum plus iusto verbis et rebus honorat.
Pluribus igitur diebus in Bavaria moratur, querentibus legem, iustitiam faciens et visitandi gratia venientibus honorem, prout quisque dignus erat, exhibens.

(15.) Eodem tempore quidam episcopicida, Harduinus nomine, non regnabat, sed vitiis in se regnantibus subserviebat in Italia. Audita enim morte Ottonis imperatoris, Langobardi surdi et ceci et de futuro non providi, hunc elegerunt et ad penitentiam festinantes in regem sibi coronaverunt. Is tunc, ut dixi, subserviens dominabatur, et adventum regis Heinrici semper expectans introitus Longobardiae, quos clusas indigenae vocant, cum cautela satis provida tuebatur.
Quod etiam verum Dei erat iuditium, episcopos, qui in electione illius prae ceteris omnibus aestuantes et sitientes fuerunt, honorabat ut bubulcos, tractabat ut subbulcos. Quadam namque die episcopum Brixiensem ad se venientem et nescio quid ratiocinari volentem, ut cepit ei ratiocinatio displicere, per capillos arripuit et humo tenus quasi bubulcum vilissimum deiecit.
Cum maioribus nil tractabat, cum iunioribus omnia disponebat. Quod etiam erat gravissimum: sub eo prevaricatores, violatores, depopulatores dominabantur, legum amatores, Dei cultores deprimebantur. Cupiditas in eo erat consiliaria, Avaritia cameraria, Pecunia domina et regina. His pedissequis adulterina sceptra regebat, Longobardiam non regendo sed confundendo tenebat.
Quapropter quidam, pro coronatione illius penitentia ducti, regi Heinrico alii legatos, alii literas transmittunt; ut terrae oneri gravissimo subiacenti subveniat, humili prece deposcunt. Mandant etiam, ut si ipse idem in aliquibus occupatus teneretur, saltem eis suorum principum aliquem cum paucis transmitteret. In voluntate huiusmodi aliqui manifesti, aliqui erant occulti. Tietoldus nanque marchio et archiepiscopus Ravennas et episcopi Mutinensis, Veronensis et Vercellensis aperte in regis Heinrici fidelitate manebant; archiepiscopus autem Mediolanensis et episcopi Cremonensis, Placentinus, Papiensis, Brixiensis, Cumensis quod volebant non manifestabant. Omnes tamen in commune regem Heinricum desiderabant, precibus per legatos et literas invitabant.

(16.) Tandem a rege Otto dux Carentanorum, qui etiam Veronensem comitatum tenebat, ad petitionem Langobardorum explendam eligitur et cum paucis, propter fiduciam superius nominatorum, in Italiam dirigitur. Cui etiam Otto, filius Heriberti, cum Ernesto, filio Lietboldi marchionis, adiungitur. His inter montana, quae Bavariam et Carinthiam ab Italia seiungunt, super aquam quae Brentha vocatur convenientibus, Carentani et Foriiulienses cum paucis occurrunt, veluti de promissis Italicorum fiduciam habentes et de pugna nil cogitantes.
Interea archiepiscopus Ravennas et Tietoldus marchio cum ceteris manifestis fidelibus Heinrici regis suos congregaverant, volentes occurrere Teotonicis et eos in Italiam cum securitate recipere. Haec Harduinus praesciens Veronam cum maxima multitudine venire festinavit, ut et ibi Italicis in adiutorium Teotonicorum festinantibus iter interciperet et clusas, quae ab episcopo Veronensi servabantur, expugnaret; quod et fecit.

(17.) Clusis igitur expugnatis, audiens Teotonicos in Tridentensem planitiem convenisse illo cum omnibus suis festinavit. Sed ibi Teotonicis non inventis se in campaniam Veronensem reduxit ibique in quodam castellulo nativitatem Domini celebravit. Sed ab huiusmodi homine celebratio rectius celebrationis dicetur abusio.
Interim Teotonici iuxta montem quendam, qui Ungaricus, nescio qua de causa, vocatur, pervenientes et Harduinum iam clusas occupasse scientes, ipsi Harduino legatos suos transmittunt, et, ut aut eis cedat donec transeant aut sibi cedentibus veniat, rogant. Harduinus audita legatione, sese in fraudem deceptionis convertens, ait: "Nobiscum nocte maneatis; crastina die, cum nostris fidelibus inito consilio, vobis respondere poterimus."
Legatis igitur insidias non intelligentibus, ipse per totam noctem castra suorum circuit, ut in crastino parati sint ad congrediendum Teotonicos, monet. Die lucente legati venientes ad accipiendum responsum, Longobardos omnes loricatos et ad prelium paratos vident; quid hoc significet, Harduinum interrogant. Ille consilium iniquitatis evomens ait: "Fortassis unius temporis erit renunciatio vestra."
Inde promovens exercitum media die ad Ungaricum montem pervenit. Exercitus autem ille existimabatur MXV esse virorum. De Teotonicis vero vix erant D et hi partim per fodrum divisi, partim ad vias custodiendas transmissi. Qui Harduini adventum percipientes repente armantur et prout possunt ad resistendum parantur, virtutis eligentes famam et postponentes vitam.
Interea Harduinus cum Longobardis supervenit. Otto cum Teotonicis obviam venit. Fit congressio, fit pugna, fit cedes ex utraque parte gravissima; et pene Teotonicorum, quamvis paucissimorum, esset victoria, si non impediret Ottonis, fratris Regenesburgensis episcopi, fuga. Illo enim fugiente Teotonicorum acies minuitur et, iterum a multis congressa, devincitur. Langobardorum tandem extitit victoria, sed plurima suorum cede comparata. Revertuntur Teotonici, etsi tunc confusi, quandoque tamen talionem reddituri.

(18.) Interea rex a Bavaria in Franciam reversus Franckevort nativitatem Domini celebrat, multorum legationes suscipit, legatos cum muneribus et responsis dignis remittit. Herimannus etiam, iam ante iugum pati nescius, eidem celebrationi interfuit et, ut oportuit, per omnia regie maiestati obediens fuit.

(19.) Anno ab incarnatione Domini millesimo tertio, indictione prima, rex Heinricus in Musellensem pagum, in quem nondum intraverat, ire decrevit, sciens, quia terra, quam rex non frequentat, sepissime pauperum clamoribus aut gemitibus abundat.
Teodonisvillam igitur venit et ibi cum omnibus Mosellensibus generale colloquium tenuit. In quo colloquio duces Herimannus et Theodericus, qui defensores et coadiutores legis esse debebant, conscii ipsi sibi, impugnatores erant et expugnatores esse volebant. Sed rex ut hoc cognovit, quanto eos adversus iustitiam pertinaciores vidit, tanto ardentius institit et quibusque super ipsos etiam duces clamantibus legem faciendo sategit. Tandem inter diversos clamores castellum unum ducis, quod Mulsberg vocabatur, in detrimentum pagensium esse comperiens, diruere iubet; ut non restruatur, communitione potentissima monet.

(20.) Colloquio potenter habito Aquasgrani ire decrevit, ut ibi et anniversarium imperatoris debita devotione recoleret et Lotharienses ad se confluentes ad fidelitatem sui et ad utilitatem regni corroboraret. Interim infirmitate gravissima tangitur, et rex cum sit, homo esse monetur.
Iter tamen ceptum finivit, Aquas usque pervenit. Ibi commemoratione consanguinei et senioris sui devotissime habita, plurima de sanctitate sancti Servatii audiens Traiectum ivit, ut et sanctorum ibi quiescentium sibi intercessiones imploraret et ad servitium Dei locum et vitam canonicorum ordinaret.
Ibi primum de bello inter Italicos et Teotonicos habito audivit et, quod sapientis est, aequanimiter tulit, sciens, nec celum semper posse serenari, nec res humanas sine intermissione prosperari.

(21.) Inde, sancti Lamberti merita non parvipendens, Leodium venit. Ibi colicam infirmitatem ab antecessoribus suis sibi ingenitam gravissime patitur; et qui per regalem potentiam usu humanae fragilitatis extollitur, per corporalem molestiam paterna castigatione reprimitur.
Aquasgranum iterum revertitur, purificationem sanctae Dei genitricis celeberrima devotione veneratur. Lothariensibus data licentia inde discessit et Novimagum venit. Ibi pluribus diebus quadragesimae moratur, Deo quae Dei sunt reddens et hominibus quae sua sunt faciens.

(22.) Interea Blademarius dux Boemiensis moritur et Bulizlavus infidelitatis venenum ex propriae iniquitatis fonte potatum in contrarietatem regis evomere nititur. Nam Pragam, quae caput est Boemiae, per pecuniae deceptiones, per falsas promissiones, per astutissimas fraudes invadit. Milsaviam quoque, Saxoniae et Poloniae interiacentem marchiam, insidiis, quibus edoctus erat, suae infelicitati subiicit.
Quod cum regi nunciatum esset, non inflammabatur, non stomachabatur, non ad vindictam repentinis motibus animabatur, sciens, quia ira et festinatio semper inimicae sunt consilio. Sed notitiam dictae invasionis dissimulans, mandavit ei per legatos sapientes et eloquentes, ut terram suam, quae principe noviter erat viduata, non invaderet, quam, si vellet, cum gratia sua et dono voluntario adquirere posset. Huiusmodi legationem Bulizlavus audiens, infelix mandata sprevit dulcia, amara quandoque passurus verbera. Erat etiam Hezelo cum eo, puteum fodiens rebellionis, de quo infide bibiturus erat aquam confusionis; laqueos quoque connectens, casurus in ipsos.
Quadragesima finita rex Quiteleborg pascha celebrat et Bulizlavi violentiam, ut sapiens, scienter ignorat. Ottonem quoque et Ernestonem, tunc sibi obviam ab Italico prelio venientes, pro vulnerum susceptione, pro necessariae fuge confusione, donis regiis honorat et debita consolatione relevat. Luititios quoque, tunc usque Saxonibus infestos, ultro venientes suscipit et sub benignitatis discretione sibi fidelissimos reddidit.
>